فواید واژگانی دیوان غیاث‌الدّین کُجُجی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی

چکیده

از آنجا که خواجه‌شیخ کججی را نمی‌توان از شعرای فارسی‌گوی طراز اول به شمار آورد و در دیوان او نشانه‌ای از چیرگی‌اش بر زبان فارسی دیده نمی‌شود، کاربرد واژگان با معانی تازه در شعر او را می‌توان حمل بر ناآگاهی‌اش از معانی این واژگان کرد. از سوی دیگر، حضور برخی کاربردهای کم‌تر شناخته‌شده، یا کاربردهایی که در دوران شاعری او از رواج افتاده بوده‌اند، در دیوان وی، نشانه‌ای است از انس خواجه‌شیخ با اشعار سرایندگان بزرگ معاصر و متقدم بر او. از همین روی، بررسی معانی تازه یا نادر واژگان در دیوان او، گاه به روشن شدن معانی این واژگان در آثار دیگر گویندگان فارسی‌زبان کمک می‌کند.
واژه‌ها و ترکیب‌های ویژۀ دیوان غیاث‌الدین کججی به سه گروه تقسیم می‌شوند: نخست  ـ واژگان فارسی که یکی از کاربردهای آنها پیش از سدۀ هشتم از رواج افتاده بوده و کججی از کاربرد نارایج آن‌ها بهره برده است. دوم  ـ واژگانی که کاربرد نارایجی دارند و یکی از شواهد اندک‌شمار آن‌ها در دیوان کججی یافت می‌شود. سوم  ـ مفردات و ترکیب‌های عربی، که ساخت صرفی آن‌ها با معنایی که کججی از آنان اراده کرده است تناسب ندارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Lexical advantages of Ghiyas al-Din Kojoji’s Divan

نویسنده [English]

  • Masoud Rastipoor
چکیده [English]

Since Khawaja Sheikh Kojoji cannot be counted as one of the first-rate Persian speaking poets and his collection of poetry (Divan) bears no indication of his mastery of Persian language, the use in his poetry of words with novel unheard- of meanings can be taken as pointing to his unawareness of the true meanings of such words. On the other hand, the presence in his Divan of certain less known uses or the usages that had lost currency during his time of poetry writing, his Divan is indicative of his familiarity with the poetry of his contemporary poets as well as those preceding him. Thus, an examination of the new or rare meanings of the lexicon used in his Divan, now and again sheds light on the meanings of the vocabulary used in the works of other Persian-speaking writers of poetry.
Simple and compound words specific to Kojoji’s Divan fall into three groups: first, Persian words the meaning of each of which had stopped being current prior to the 8th A.H./14 century, but Kojoji employed such items. Second, words of infrequent usage yet examples of them are employed here and there in Kojoji’s poetry. Third, Arabic words and lexical compounds, whose morphological make-up does not fit the meanings Kojoji has intended.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khwaja Sheikh
  • Kojoji’s Divan
  • novel word meanings
  • less known word usages in Kojojh’s Divan
  • Arabic words in Kojoji’s poetry
- ابن‌منظور، 1412ق.، لسان العرب، نسقه و علق علیه و وضع فهارسه علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی-مؤسسة التاریخ العربی.
- انوری، محمدبن محمد، 1376، دیوان، به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، تهران، علمی و فرهنگی.
- ترکی، محمدرضا، 1394، «قید زمان همیشه در زبان فارسی»، دستور، ش10، ص65-78.
- حافظ شیرازی، شمس‌الدین محمد، 1375، دیوان، به تصحیح و توضیح پرویز ناتل خانلری، تهران، خوارزمی.
- حمیدیان، سعید، 1392، شرح شوق، تهران، قطره.
- خرمشاهی، بهاءالدین، 1379، حافظ‌‌نامه، تهران، علمی و فرهنگی.
- خواجوی کرمانی، ابوالعطا کمال‌الدین محمود بن علی، 1336، دیوان اشعار، به کوشش احمد سهیلی خوانساری، تهران، کتابفروشی محمودی.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، 1350، گل و نوروز، به کوشش کمال عینی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، 1387، روضة الانوار، به کوشش محمود عابدی، تهران، میراث مکتوب.
- رازی، شمس‌الدّین محمّدبن قیس، 1360، المعجم فی معاییر اشعارالعجم، به تصحیح محمّدبن عبدالوهاب قزوینی؛ با مقابله و تصحیح مدرّس رضوی. تهران، زوّار.
- زبیدی، محمد مرتضی الحسینی، 1385ق.، تاج العروس من جواهر القاموس، تحقیق عبدالستار احمد فراج، کویت، وزارة الارشاد و الانباء.
- سعدی، مصلح‌بن عبداللّٰه، 1385، غزل‌های سعدی، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، تهران، سخن.
- سلمان ساوجی، سلمان‌بن محمد ، 1382، کلیات سلمان ساوجی، به کوشش عباس‌علی وفایی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- سنائی غزنوی، ابوالمجد مجدودبن آدم، 1380، دیوان، به سعی و اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، تهران، سنایی.
- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، 1382، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، به تصحیح و با مقدمۀ مریم حسینی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
- سیف­‌الدین فرغانی، 1364، دیوان، با تصحیح و مقدمۀ ذبیح‌اللّٰه صفا، تهران، فردوسی.
- عماد فقیه، عمادالدین علی کرمانی، 2537، پنج گنج، به کوشش رکن‌الدین همایون‌فرّخ، تهران، دانشگاه ملی ایران.
- فرخی سیستانی، علی‌بن جولوغ، 1378، دیوان، به تصحیح سیدمحمد دبیرسیاقی، تهران، زوار.
- فردوسی، ابوالقاسم، 1386، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی‌مطلق، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- فریدالدین احول، 1381، دیوان فریدالدین اصفهانی (اسفراینی)، به کوشش محسن کیانی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- قطب‌الدین محمدبن مطهربن احمد جام نامقی، 1390، حدیقة الحقیقة، مقدمه، تصحیح و توضیح حسن نصیری جامی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- کاشانى‏، کمال‌الدین عبدالرزّاق، 1380، مجموعۀ رسائل و مصنّفات کاشانى، به تصحیح مجید هادی‌زاده، تهران، میراث مکتوب.
- کججی، غیاث‌الدین، 1395، دیوان، مقدمه، تصحیح و تعلیقات مسعود راستی‌پور، احسان پورابریشم، تهران، میراث مکتوب.
- منوچهری دامغانی، احمدبن قوص، 1381، دیوان، به تصحیح سید محمد دبیرسیاقی، تهران، زوار.
- منهاج سراج، ابوعمرو منهاج‌الدین عثمان‌بن سراج‌الدین محمد، 1342، طبقات ناصری، به تصحیح عبدالحی حبیبی، کابل، انجمن تاریخ افغانستان.
- هروی، حسینعلی، 1381، شرح غزل‌های حافظ، تهران، فرهنگ نشر نو.
منابع دیجیتال
- پیکرۀ متون فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- نرم‌افزار «درج3».
- نرم‌افزارهای «نور».