ردّ پای یکی از مشایخ تبریز در بوستانِ سعدی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تبریز

2 دانشجوی دکتری دانشگاه تبریز

چکیده

در هیچ یک از شرح‌­هایی که بر بوستان نوشته شده، به فردِ مورد نظرِ سعدی در بیتِ:





عزیزی در اقصای تبریز بود


 


که همواره بیدار و شب‌خیز بود





اشاره‌­ای نشده است. بنا بر قرائن موجود، نخستین بار مؤلّفِ روضات الجنان و جنّات الجنان، به نقل از استادش بدرالدین احمد لاله­‌ای فردِ مورد اشارۀ سعدی را، شیخ ابوبکر بن اسماعیل سلّه‌­باف تبریزی،عارف گمنام اواخرِ سدۀ ششم و اوایل سدۀ هفتم هجری و استاد شمس تبریزی معرفی کرده است. دربارۀ این شیخ ابوبکر سلّه‌­باف، جز یکی دو مورد اطلاعات پراکنده، دانسته‌­ای در دست نیست. منبع عمدۀ این اطلاعات اندک نیز، مقالات شمس و مناقب العارفین است. البته با وجود این‌که استاد فروزانفر، در حاشیۀ زندگی‌نامۀ مولوی، متذکّر اشارۀ فریدون سپهسالار به نام شیخ ابوبکر شده‌اند، در رسالۀ سپهسالار، نامی از شیخ ابوبکر به میان نیامده است.
نگارندگان در این مقاله، ابتدا ردّ پای شیخ ابوبکر سلّه‌­باف را در متون آن عصر بررسی کرده‌اند و در ادامه، با تطبیق حالاتِ عرفانی شیخ ابوبکر با حکایت بوستان، و بررسی شواهدی دیگر، به این نتیجه رسیده‌­ا‌ند که «عزیز» موردِ اشارۀ سعدی، همین شیخ ابوبکر سلّه­‌باف است که ظاهراً شیخ در بازگشت از سفر مکّه به تبریز با او دیدار کرده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Traces of one of the Sheikhs of Tabriz mentioned in Sa’di’s Bustan

نویسندگان [English]

  • Mohammad Ali Mousa-zadeh 1
  • Mohammad Taheri Khosroshahi 2
1
2
چکیده [English]

In none of the commentaries on the Bustan, there is any reference to the man intended by Sa’di in the following couplet:





عزیزی در اقصای تبریز بود


 


که همواره بیدار و شب خیز بود





(there was a dear man in Tabriz    /     who was always wakeful and vigilant)
Based on the existing evidence, the author of Rowzat al-Jenan wa Jannat al-Janan, quoting his teacher Badr al-Din Ahmad Lalehei, for the first time declares the person referred to by Sa’di as being Sheikh Abubakr b. Solleh-baf of Tabriz, an unidentified mystic of the late 6th/12 century and beginning of the 7th/13 century, Shams-e Tabrizi’s mentor. Apart from one or two scattered pieces of information, nothing is known about him. The main sources of this small information, are Maqalat-e Shams (Shams’s Discourses) and The Manaqeb al-Arefin (Virtues of the Mystics). Even though Ustad Foroozanfar expresses, in a gloss in his Mawlana’s Biography, that Ferydun Sepahsalar has made a reference to Sheikh Abubakr, no mention of such a person is made in the Resale-ye Sepahsalar.
In the present article, the writers have first tracked Sheikh Abubakr Solleh-baf in the sources of that period. Then, by matching Sheikh Abubakr’s mystical states against the contents of the story related in the Bustan, and considering other indications, they have concluded that the person (aziz) referred to by Sa’di is this same Sheikh Abubakr to whom Sa’di apparently paid a visit on his return journey from Mecca to Tabriz.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sa’di’s Bustan
  • Sheikh Abubakr Solleh-baf
  • Shams of Tabriz
  • Maqalat-e Shams
  • Manaqeb al-Arefin

مراجع

ـ ابن‌کربلایی تبریزی، حافظ حسین، 1383، روضات الجنان و جنات الجنان، 2ج، تبریز، ستوده.
ـ افلاکی، شمس‌الدّین احمد، 1375، مناقب‌العارفین، به کوشش تحسین یازیجی، 2ج، تهران، دنیای کتاب.
ـ پورجوادی، نصراللّه، 1395، «شمس تبریزی در سماع»، پیر گلرنگ (یادنامۀ مرحوم دکتر رشید عیوضی)، ص 451-466، قم، نشر ادبیات.
ـ جوینی، عطاملک محمد، ۱۳۹۱، تاریخ جهانگشا، به تصحیح محمد قزوینی، چاپ دوم، تهران، نگاه.
ـ حشری تبریزی، ملّامحمّدامین، 1371، روضۀ اطهار (مزارات متبرّکه و محلّات قدیمی تبریز و توابع)، به کوشش عزیز دولت‌آبادی، تبریز، ستوده.
ـ دادبه، اصغر، 1383، «بوستان»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج 12، تهران، انتشارات مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
ـ ریپکا، یان، 1381، تاریخ ادبیات ایران، ترجمۀ عیسی شهابی، تهران، علمی و فرهنگی.
ـ زرین‌کوب، عبدالحسین، 1375، پلّه‌پلّه تا ملاقات خدا، تهران، علمی.
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ، 1379، حدیث خوش سعدی، تهران، سخن.
ـ سپهسالار، فریدون احمد، 1391، رساله در مناقب خداوندگار، به تصحیح و توضیح دکتر محمّدعلی موحّد و دکتر صمد موحّد، تهران، کارنامه.
ـ سجّادی، ضیاءالدین، 1375، کوی سرخاب تبریز و مقبرةالشعرا، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ـ سعدی، مصلح‌الدین، 1386، کلیات، به اهتمام بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان.
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ، 1387، بوستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران، خوارزمی.
ـ شمس تبریزی، 1377، مقالات، به تصحیح و تعلیق محمدعلی موحد، تهران، خوارزمی.
ـ طاهری خسروشاهی، محمّد، 1393، «دربارۀ نخستین چهرۀ اصیل تصوّف آذربایجان»، با قافله شوق (یادنامۀ دکتر محمّدعلی موحّد)، تبریز، ستوده.
- طاهری خسروشاهی، محمّد، 1395، «سفر احتمالی سعدی به تبریز»، پیر گلرنگ (یادنامۀ دکتر رشید عیوضی)، ص 801-810، قم، نشر ادبیات.
ـ عیوضی،‌ رشید، 1350، «تأثرات همام تبریزی از سعدی شیرازی»، نشریۀ سابق دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تبریز، ش 97، ص 188-197.
ـ ــــــــــــــــــــــــ، 1351، مقدمۀ دیوان همام تبریزی ← همام تبریزی
ـ فرزوانفر، بدیع‌الزمان، 1376، رساله در تحقیق احوال و زندگانی مولانا جلال‌الدین محمد مشهور به مولوی، تهران، زوار.
ـ قزوینی، محمد‌بن‌ عبدالوهاب، 1391، مقدمۀ تاریخ جهانگشا ← جوینی
ـ کربن، هانری، 1363، آئین جوانمردی، ترجمۀ احسان نراقی، تهران، نشر نو.
ـ گولپینارلی، عبدالباقی، 1375، مولانا جلال‌الدین، ترجمۀ توفیق سبحانی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ـ محمّدی عسکرآبادی، فاطمه، 1393، شمس عارفان، یزد، دانشگاه یزد.
ـ محیط طباطبایی، محمّد، 1369، «نکاتی در سرگذشت سعدی»، ذکر جمیل سعدی (مجموعه مقالات و اشعار به مناسبت بزرگداشت هشتصدمین سالگرد تولد شیخ اجل سعدی)، ج3، 185-211، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ـ مسعود تبریزی، ابوالمجد، 1381، سفینۀ تبریز، به اهتمام نصراللّه پورجوادی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
ـ موحّد، محمّدعلی، 1375، شمس تبریزی، تهران، طرح نو.
ـ موحّد،‌ صمد، 1390، سیری در تصوّف آذربایجان،‌ تهران، طهوری.
ـ نوروزی، جهانبخش، 1391، «دیدار سعدی با مولوی در قونیه و حاصل آن»، مجلّۀ تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی، ش 11، ص 51- 76.
ـ هدایت، رضاقلی‌خان، (بی‌تا)، تذکرۀ ریاض العارفین، به کوشش علی مهرگانی، تهران، کتابفروشی محمودی.
ـ همام تبریزی، 1351، دیوان، به تصحیح رشید عیوضی، مؤسسۀ تاریخ و فرهنگ ایران، تبریز، دانشگاه تبریز.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار