محمّد تقی خویی، شاعر و عارفی گمنام

نوع مقاله : مقاله علمی ترویجی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور، تهران-ایران

چکیده

   غنا و پرمایگی عرفان و ادبیات ایران‌زمین باعث شده تا بسیاری از عارفان و شاعران در هر عهد و دوره‌ای ناشناخته و گمنام باقی بمانند. آن گونه که یا به طور کلی از آنان اطلاعات موثق و درخوری جز نام و نشانشان باقی نیست، یا در شرایط بهتر به شکل ناقص و جسته‌گریخته از خلال برخی متون به مختصری از احوال آنان می‌توان دست یافت. از این خیل کثیر، می‌توان به محمدتقی خویی، یکی از عارفان و شاعران عصر قاجار اشاره کرد. وی در عرفان از مریدان محمدجعفر کبودرآهنگی (ملقب به مجذوب علیشاه همدانی) بود. از محمدتقی خویی چند اثر به جا مانده که از همه مهم‌تر کتابی است منثور و بسیار ارزشمند با نام آداب‌المسافرین، او در این اثر، پس از بیان شرایط سفر و مسافر، به تاریخ عرفان و تصوف از ابتدا تا زمان خود می‌پردازد که بخش اخیر آن یعنی مطالبی که به عرفان و عارفان روزگار مؤلف اختصاص دارد، از بهترین و قدیم‌ترین اطلاعاتی است که در باب تصوف عهد قاجار به جا مانده و تا کنون نیز به چاپ نرسیده است. در مقالۀ حاضر ضمن معرفی کتاب آداب‌المسافرین به شرح احوال و آثار محمدتقی خویی خواهیم پرداخت و در پایان نیز متن مصحِّح زندگینامۀ خودنوشت وی را از انتهای آداب‌المسافرین تقدیم خوانندگان می‌کنیم.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Mohammad Taqi Khooyee, an Anonymous Poet and Mystic

نویسنده [English]

  • Mohammad Ebrahim Irajpoor
چکیده [English]

Often, the wealth and depth of Persian literature and mysticism overshadows the names of many Iranian mystics and poets, and keeps them unknown and anonymous in every age. Consequently, there is no reliable and considerable information about them except their names, or in a better situation, there are incomplete pieces of biographical information on them, here and there in some texts. Mohammad Taqi Khooyee, the Qajarid mystic and poet, is one of the members of this large group. In Sufism, he was a disciple of Mohammad Jafar Kaboodar Ahangi (known as Majzoob Ali Shah).
Some works by M.T. Khooyee survives, the most important of which is the valuable prose work, Adab al-Musaferin ﺁداب المسافرین)). Initiating with the conditions of travel and the requirements of the traveler, Khooyee deals with the history of Sufism from the outset to his day. The part discussing mystics and mysticism of his time contains the best and oldest information on the Qajarid Sufism which has not been published so far.
The article introduces Adab al-Musaferin (ﺁداب المسافرین)and casts light over the author’s biography and  works. Finally, it concludes with his critically edited autobiography, taken from the end of Adab al-Musaferin (ﺁداب المسافرین).

مراجع

- امین، محسن، 1406ق، اعیان الشیعه، دارالتعارف المطبوعات، بیروت، 11 ج.
- ایزدگشسب، اسدالله ، 1345، شمس التواریخ، به اهتمام عبدالباقی ایزدگشسب، بی‌تا، چاپ دوم.
- بامداد، مهدی، 1347–1351، شرح حال رجال ایران، انتشارات زوار.
- برکت، محمّد، 1384، «فهرست الفبایی نسخه‌های تک کتابی کتابخانۀ علامۀ طباطبایی شیراز»، مجلۀ نسخه‌پژوهی، دفتر دوم، پاییز.
- تربیت ، محمّد علی، 1378، دانشمندان آذربایجان، به کوشش غلامرضا طباطبایی مجد، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد، چاپ اوّل.
- تهرانی، آقا بزرگ، 1408ق، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ناشر مؤسسه اسماعیلیان، قم، ج 11.
- _________، 1372، طبقات اعلام الشیعه، به کوشش علینقی منزوی، دانشگاه تهران، 8 ج.
- جابری انصاری، حسن خان، 1387، تاریخ اصفهان، تصحیح جمشید مظاهری، انتشارات مشعل، چاپ اوّل.
- نامۀ دانشوران، به کوشش جمعی فضلای عهد قاجار، (بی‌تا)، ناشر دار الفکر، چاپ دوم، قم.
- حبیب آبادی، محمّد علی، 1342-1382، مکارم الآثار، نشر نفایس مخطوطات اصفهان، چاپ اوّل، 8 ج.
- خویی، محمّد تقی، آداب المسافرین، (نسخۀ خطی)، دانشگاه تهران، شمارۀ 2409.
- دانش پژوه، محمّد تقی، 1340، فهرست کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، ج 11.
- دنبلی (مفتون)، عبدالرزاق، 1342، نگارستان دارا، به کوشش عبدالرسول خیامپور، تبریز.
- دیوان بیگی، احمد، 1366، حدیقه الشعرا، تصحیح عبدالحسین نوایی، انتشارات زرین، 3 ج.
- رازی ، نجم الدین، 1374، مرصاد العباد، تصحیح محمّد امین ریاحی، علمی و فرهنگی، چاپ ششم.
- ریاحی، محمّد امین، 1378، تاریخ خوی، انتشارات طرح نو، چاپ دوم.
- زرین کوب، عبد الحسین، 1369، دنبالۀ جستجو در تصوف ایران، انتشارات امیرکبیر، چاپ سوم.
- سبحانی، جعفر، 1418ق، موسوعه طبقات الفقها، مؤسسۀ امام صادق، قم، 15 ج.
- سمیعی، کیوان، منوچهر صدوقی، 1370، دو رساله در تاریخ جدید تصوف ایران، انتشارات پاژنگ.
- شیرازی، معصوم علی، 1382، طرائق الحقایق، تصحیح محمّد جعفر محجوب، انتشارات سنایی، 3 ج.
- شیروانی، حاج زین العابدین، بی‌تا، بستان السیاحه، کتابخانۀ سنایی، چاپ اوّل.
- ______________، 1348، حدائق السیاحه، انتشارات چاپ دانشگاه.
- ______________، 1362، ریاض السیاحه (جلد اوّل)، تصحیح حامد ربانی، انتشارات سعدی، چاپ دوم.
- ______________، 1974 م، ریاض السیاحه (جلد دوم)، به سعی آقا میر آقاسی اوغلی قلی یف، 3 ج، مسکو.
- صدرایی خویی، علی، 1387، «سفیر فتحعلی شاه به دربار عثمانی»، پیام بهارستان، ش 4، ص 437-453.
- طبیب تبریزی (فیلسوف الدوله)، عبدالحسین، 1383، مطرح الانظار فی تراجم اطباء الاعصار و فلاسفه الامصار، ناشر مطالعات تاریخی پزشکی، چاپ اوّل.
- هدایت، رضاقلی خان، ریاض العارفین، به کوشش مهر علی گرگانی، تهران، (بی‌تا).
- عین القضات همدانی، نامه‌های عین القضات، ج 2، به کوشش عفیف عسیران، (بی‌تا).
- قراگوزلو، محمّد خان، 1385، ابحاث عشره، تصحیح علیرضا ذکاوتی قراگوزلو، انتشارات حقیقت.
- کتابی، محمد باقر، 1373، رجال اصفهان، نشر گل‌ها، اصفهان.
- محمود میرزا قاجار، سفینۀ محمود، به کوشش عبدالرسول خیامپور، تبریز، 1346ش.
- مدرّس تبریزی، محمّد علی، 1374، ریحانة الادب، نشر خیام، چاپ چهارم، 8 جلد در 4 مجلد.
- مولوی، جلال الدین محمد، مثنوی معنوی.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار