تحلیل نثر جامع‌التواریخ رشیدالدین فضل‌اللّه از نظر شاخص‌های سبکی و ادبی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بو علی سینای همدان

چکیده

کتاب جامع‌التواریخرشیدی مانند دیگر کتاب­‌های تاریخی پیش و پس از عهد خود، آمیخته به هنر ادبی نویسندگی است. نشانه‌های بارز این هنر، وجود مبلغ بسیاری از بیت­‌ها و فقره‌های تسجیع است که در جای‌جای متن این کتاب گنجانده شده است. در میان مقاله‌های نوشته‌شده در بارۀ این تألیف، نوشته‌ای دیده نشد که اختصاصاً به بررسی چگونگی وجه ادبی این کتاب بپردازد. مقوله‌هایی چون بررسی شیوۀ سبک ادبی نویسنده یا نویسندگان، استفاده از منابع ادبی موجود، میزان و معیار استفاده از تم­‌های ادبی، برآورد و طبقه‌بندی بیت­‌ها و نقل‌قول­‌های مشهور، جایگاه بلاغت زبان کتاب و دیگر مقوله‌های ادبی در این متن، قابل بررسی و مقایسه با دیگر متن‌­های مشابه است. در این مقاله کوشش شده است به چند پرسش پاسخ داده شود: سبک نویسنده یا نویسندگان یا سبک اثر، از منظر سبک شخصی، دوره و ادبی، چگونه سبکی است؟ نویسنده یا نویسندگان، در حوزۀ بلاغت، برای تقویت کلام خویش از چه آثاری استفاده کرده‌اند و شیوۀ استفاده چگونه بوده است؟ شیوه و سبک ادبی‌ کتاب جامع‌التواریخ، چه تفاوتی با شیوه و سبک ادبی‌ دیگر متن­‌های تاریخی‌ پیش و پس از خود دارد؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Prose of Rashid-al-Din Fazl-Allah's Jāme'-al-Tavārikh from the Standpoint of Its Stylistic and Literary Features

نویسنده [English]

  • Ali Mohammadi
چکیده [English]

Jāme'-al-Tavārikh-e Rashidi, like other history books preceding and following it, is imbued with writing literary skills. The salient indications of this characteristic are the presence of a huge number of verses and rhymed expressions (tasji') throughout the book. Amongst the articles written about Jāme' not a single article can be found that is specifically devoted to the literary aspects of it. Areas such as the literary style of the writer(s), use of literary sources, criteria of utilizing literary themes, the estimation and classification of verses and well known quotations, the place of rhetoric and other literary areas in this historical text merit examination and comparison with similar texts.
In this article, efforts have been made to provide answers to a number of questions: what kind of style is that of the writer or writers as individuals, and with respect to their period? What are the sources they have made use of in order to strengthen their speech rhetorically, and what has been the method of such use? What is the literary style of Jāme'-al-Tavārikh? How does it differ from the literary mode of other historical texts before and after it?

ـ القاشانی، ابوالقاسم عبدالله‌بن محمد، تاریخ اولجایتو، به اهتمام مهین همبلی، تهران، انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب، چ اول، 1348.
ـ اقبال آشتیانی، عباس، تاریخ مفصل ایران، به کوشش دکتر محمد دبیرسیاقی، تهران، انتشارات کتابخانۀ خیام، چ اول، 1346.
ـ بهار، ملک‌الشعرا، سبک‌شناسی‌، تهران، مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر، چ پنجم، 1369.
ـ براون، ادوارد گرانویل، تاریخ ادبی ایران، ترجمۀ بهرام مقدادی، ج سوم، تهران، انتشارات مروارید، چ دوم، 1375.
- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ، مغولان و حکومت ایلخانی در ایران، تهران، انتشارات سمت، چ اول، 1379.
ـ بیانی، شیرین، تاریخ آل جلایر، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چ دوم، 1382.
ـ جوینی، عطاملک، تاریخ جهان‌گشای، به سعی و اهتمام محمدبن عبدالوهاب قزوینی، تهران، انتشارات ارغوان، چ چهارم، 1370.
ـ حافظ ابرو، نورالله عبدالله بن لطف‌الله بن عبدالرشید، ذیل جامع‌التواریخ رشیدی، به اهتمام خان‌بابا بیانی، تهران، انتشارات انجمن آثار ملی، چ دوم، 1350.
ـ رشیدالدین فضل‌الله همدانی، جامع‌التواریخ، به کوشش دکتر بهمن کریمی، تهران، انتشارات اقبال، چ اول، 1338.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، تاریخ مبارک غازانی، به سعی و اهتمام و تصحیح کارل یان، هرتفورد انگلستان، مطبعۀ استفن اوستین، چ اول، 1358، معادل 1940 م.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، جامع‌التواریخ، به تصحیح محمد روشن، تهران، میراث مکتوب، چ اول، 1387.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، مکاتبات رشیدی، به اهتمام محمد شفیع، لاهور، پنجاب، چ اول، 1364، معادل 1945 م.
ـ زرین‌کوب، عبدالحسین، روزگاران، تاریخ ایران از آغاز تا سقوط سلطنت پهلوی، تهران، انتشارات سخن، چ دوم، 1379.
ـ شهاب‌الدین محمد خرندزی‌ زیدری‌ نسوی، نفثه‌المصدور، تصحیح و توضیح دکتر امیرحسین یزدگردی، تهران، نشر ویراستار، چ دوم، 1370.
ـ فردوسی، حکیم ابوالقاسم، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی‌مطلق، تهران، مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، چ اول، 1386.
- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، شاهنامه، بر اساس چاپ مسکو، به کوشش سعید حمیدیان، تهران، نشر قطره، چ ششم، 1382.
ـ گروسه، رنه، امپراطوری صحرانوردان، ترجمۀ عبدالحسین میکده، تهران، انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب، چ اول، 1353.
ـ محمدی، علی، «ضرورت بازنگری در تاریخ رشیدی»، آینۀ میراث، سال هفتم، شمارۀ دوم، شمارۀ 45، پاییز و زمستان 1388.
ـ مدرس رضوی، محمدتقی، احوال و آثار ابوجعفر محمدبن محمدبن الحسن طوسی، ملقب به خواجه نصیرالدین، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، چ اول، 1354.
ـ مرتضوی، منوچهر، «جامع‌التواریخ و مؤلف واقعی آن»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی تبریز، شمارۀ 56، از صفحۀ 31 تا 92، بهار 1340.
ـ مورگان، دیوید، مغول‌ها، ترجمۀ عباس مخبر، تهران، نشر مرکز، چ اول، 1371.
ـ دوغلات، میرزا محمدحیدر، تاریخ رشیدی، تصحیح دکتر عباس‌قلی غفاری‌فرد، تهران، مرکز نشر میراث مکتوب، چ اول، 1383.
ـ نوریان، مهدی، از کوه‌سار بی‌فریاد، تهران، انتشارات جامی، چ پنجم، 1376.
ـ مینوی، مجتبی، تاریخ و فرهنگ، تهران، شرکت انتشارات خوارزمی، چ سوم، 1369.
- ـــــــــــــــــــــ، زن در ایران عصر مغول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چ اول، 1352.
ـ وصاف، شهاب‌الدین (یا شرف‌الدین) عبدالله‌بن عزالدین فضل‌الله شیرازی، تجزیةالامصار و تزجیة‌الاعصار، به اهتمام عبدالمحمد آیتی، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، چ اول، 1346.