تأثیرپذیری سبکی طاهری نایینی از حافظ شیرازی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه پیام نور کرج

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور

چکیده

دیوان ملا طاهری نایینی یکی از گنجینه‌های خطی است؛ نسخۀ منحصربه‌فردی که مرحوم محمد نخجوانی آن را وقف کتابخانۀ مرکزی تبریز کرده است. طاهری از شاعران عصر صفوی و معاصر شاه عباس اول بوده است. با توجه به ویژگی‌های بیانی و مختصات فکری، او را باید پیرو سبک عراقی دانست.
طاهری نایینی را می‌توان از بزرگ‌ترین پیروان حافظ دانست، از آن جهت که در ۱۹۰ غزل از ۲۵۲ غزل خود از خواجه استقبال کرده است. رایج‌ترین وزن غزل او همان محبوب‌ترین وزن غزل‌های حافظ است و واژه‌های کلیدی مشترکی با حافظ دارد، نظیر: رند، شیخ، پیر مغان، و واعظ. او به برخی از نظام‌های زیبا‌شناسی حافظ توجه کرده و از آن‌ها بهره برده است، نظیر چند صدایی بودن غزل (صداهای مختلفی چون عرفان، عشق، طنز اجتماعی و... را در یک غزل می‌گنجاند)، پارادکس، طنز، و انتقاد اجتماعی.
استعمال وصف‌ها و ترکیب‌های تازه و بدیع، ذوق و تخیل شاعرانه و قدرت پیوند اندیشه و تخیل نشان می‌دهد که طاهری شاعری است درخور توجه و معرفی و شناساندن او و دیوانش کاری است بایسته.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The stylistic impact of Hafiz of Shiraz on Taheri Naiini

نویسندگان [English]

  • Majid Sarmadi 1
  • Sorayya Andaaz 2
چکیده [English]

Molla Taheri Naiini's Divan is one of manuscript treasures the unique copy of which was endowed by the late Mohammad Nakhjavani to the Central Library of Tabriz. Taheri, a poet from the Safavid period, was a contemporary of Shah Abbas I. With the characteristics of his mode of expression and thought in mind, one can conclude that he was a follower of the Iraqi Style.
Taheri Naiini may be regarded as the greatest emulator of Hafez, as out of his 252 ghazals 190 imitate those of Khwaje Hafiz's. The most common meter used in his ghazals is also Hafiz's most favourite one in his lyrics. The two poets have a number of key words - like rind, sheikh, pir-e moghan and va'iz - in common. Taheri has taken interest in and utilized certain aesthetic features of Hafiz; such as multi-facetedness of his ghazals, using mysticism, love, social satire etc. in the some ghazal, as well as paradoxes, and social criticism. His employment of novel descriptions and word combinations, his poetic taste and imagination, and the ability to combine thought and imagination all reveal that Taheri is a poet worthy of attention, and deserves to be fully introduced, both him and his Divan.

ـ آذر بیگدلی، لطفعلی‌بیگ، ۱٣٣٧، آتشکدۀ آذر، مقدمه و فهرست و تعلیقات: سید جعفر شهیدی، نشر کتاب، تهران.
ـ ایمان، رحم‌علیخان، ۱٣۴۹، منتخب اللطایف، به اهتمام: سید محمدرضا جلالی نایینی و سید امیر حسن عابدی، تابان.
ـ بقایی نایینی، جلال، ۱٣۶۱، تذکرۀ سخنوران نایین، فرهنگ ایران زمین، تهران.
ـ بندر ابن داس، ۱٣٨۹، سفینۀ خوشگو، به تصحیح کلیم اصغر، با همکاری و ویراستاری علمی: مرکز پژوهش کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، دفتر دوم، تهران.
ـ تهرانی، شیخ آقا بزرگ، ‌۱٣٧۲، طبقات اعلام الشیعه، دانشگاه تهران.
ـ حافظ، خواجه شمس‌الدین محمد، دیوان، تحقیق محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران، زوار، ۱٣۶۲.
ـ حکمت، علی‌اصغر، ١٣۴۲، سرزمین هند، نشریۀ ش ۲۲، کمیسیون ملی یونسکو در ایران، ج اول، تهران.
ـ خاضع، اردشیر، ۱٣۴۱، تذکرۀ سخنوران یزد (شامل تذکره‌های شعرای متقدمین و معاصرین یزد و نایین و جندق)، کتابفروشی خاضع، ج ١.
ـ خیام‌پور، عبدالرسول، ۱٣۴۰، فرهنگ سخنوران، ‌کتاب آذربایجان، تبریز.
ـ درودیان، ولی الله، ١٣٨۵، این کیمیای هستی، مجموعه مقالات محمدرضا شفیعی کدکنی، آیدین، تبریز.
ـ دهخدا، علی اکبر، ۱٣۲۵ـ ۱٣۵۲، لغت‌نامه، ج ٣٣، سازمان لغت‌نامۀ دهخدا، تهران.
ـ دیوان بیگی شیرازی، سید احمد، ۱٣۶۵، حدیقةالشعرا، تصحیح، تکمیل و تحشیه: عبدالحسین نوایی، زرین، تهران.
ـ سید یونسی، ‌میرودود، ۱٣۵۴، فهرست کتابخانۀ ملی تبریز، شفق، تبریز.
ـ شفیعی کدکنی، محمدرضا، ١٣۶٧، موسیقی شعر، آگاه، تهران.
ـ صبا، مولوی محمدمظفر حسین، تذکرۀ روز روشن، تصحیح و تحشیه:‌ محمدحسین رکن زاده آدمیت، کتابخانۀ رازی، تهران.
ـ صفا، ذبیح الله، ۱٣۵۶، خلاصۀ تاریخ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران (از آغاز تا پایان عهد صفوی)، امیرکبیر، تهران.
- ــــــــــــــــــــ، ١٣۵٣، مختصری در تاریخ تحول نظم و نثر فارسی، امیرکبیر، تهران.
ـ فدایی، غلامرضا‌، ۱٣٨۶، آشنایی با نسخ خطی و آثار کمیاب (فارسی و عربی)، سمت، تهران.
ـ گوپاموی، ‌محمد قدرت‌الله، ۱٣٨٧، نتایج الافکار، تصحیح:‌ یوسف بیگ‌باباپور، مجمع ذخایر اسلامی، قم.
ـ مرتضوی، منوچهر،١٣٧۰، مکتب حافظ یا مقدمه بر حافظ شناسی، ستوده، تبریز.
ـ نصرآبادی، میرزا محمد طاهر، تذکره نصرآبادی، تصحیح:‌ وحید دستگردی، ‌فروغی.
ـ نواب صدیق، حسن خان، ۱٣٨۶، شمع انجمن، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمد کاظم کهدوئی، دانشگاه یزد.