درنگی در تذکرة‌التواریخ

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانشیار بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز

چکیده

تذکرة‌التواریخ نوشتۀ عبدالله کابلی مشتمل بر تاریخ انبیا، تذکرة اولیاء، تذکرة شعرا و موادالتواریخ است و بخش اعظم آن به عین عبارات از منابع شناخته شده و در دسترس اقتباس شده است. اما نکتۀ بسیار نظرگیر این کتاب در آن است که نویسنده در زندگینامۀ هر یک از اشخاص تاریخ دقیق وفات و احیاناً تولد او را به روز و ماه و سال به دست داده است؛ چیزی که به­‌ندرت در تذکره‌های فارسی و حتی کتابهای رجال دیده می­‌شود. در این مقاله کوشش شده است تا میزان صحت و سقم این تواریخ روشن شود و پس از رجوع به منابع معتبر نشان داده شده است که این تاریخ‌ها به­‌کلی ساختگی و تذکرة‌التواریخ آکنده از جعلیات مؤلف آن است و مطلقاً قابل اعتماد نیست. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Some reflection on the Tazkert al-tavarikh

نویسنده [English]

  • Akbar Nahvi
چکیده [English]

The Tazkerat al-tavarikh, by ‘AbdـAllah of Kabul, covers the history of prophets, biographies of Sufi saints, life stories of poets and some historiographical material, most of which have been drawn from known and existing sources. But a very striking point about this book is that its author has provided the exact date of death, and sometimes birth date (day, month and year) of every single person in their respective biographies, something rarely seen in Persian books of poets and even in general biographies.
In this article attempts have been made to establish the truth or falsity of such dates. With reliable sources consulted, it has been demonstrated that these dates are totally fabricated and that the Tazkerat al-Tavarikh is brimming with the author’s forgeries and that the book is not trustworthy by any means.

- آیدنلو، سجاد، 1390، دفتر خسروان، تهران، سخن.
- ابن بابه، ابوالعباس احمدبن علی، رأس مال الندیم، بیروت، دارالفکر، 1418ق.
- ابن تغری بردی، النجوم الزاهره، مصر، [بی‌­تا].
- ابن جزری، غایةالنهایه فی طبقات القرّاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1402ق.
- ابن عساکر، تبیین کذب المفتری، دمشق، 1347ق.
- ابونعیم اصفهانی، حلیة الاولیاء، بیروت، دارالکتب العربیه، 1407ق.
- ابی یعلی، حسین‌بن محمد، طبقات الحنابله، بیروت، دارالمعرفه، [بی‌­تا].
- اوحدی بلیانی، عرفات‌العاشقین، تصحیح ذبیح‌الله صاحبکاری و آمنه فخر احمد، تهران، میراث مکتوب، 1389ش.
- بدائونی، عبدالقادر، منتخب‌التواریخ، تصحیح مولوی احمدعلی صاحب، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1380ق.
- تقی‌­زاده، حسن، مقدمه بر دیوان ناصرخسرو ← ناصرخسرو.
- ثعالبی، ابومنصور، یتیمه الدهر، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1403ق.
- جامی، عبدالرحمن، نفحات‌الانس، تصحیح محمود عابدی، تهران، اطلاعات، 1370ق.
- جنید شیرازی، شدالازار، تصحیح محمد قزوینی، تهران، مجلس، 1328ق.
- حافظ حسین کربلایی، روضات‌الجنان و جنات‌الجنان، تصحیح جعفر سلطان­‌القرایی، تبریز، ستوده، 1383ق.
- خالقی‌مطلق، جلال، 1389، یادداشت‌های شاهنامه، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، بیروت، دارالکتب العلمیه، [بی‌­تا].
- خوشگو، سفینۀ خوشگو، تصحیح سید کلیم اصغر، تهران، مجلس، 1362ش.
- دولتشاه سمرقندی، تذکرﺓالشعرا، به همت محمد رمضانی، تهران، خاور، 1338ش.
- دیلمی، ابوالحسن، سیرت شیخ کبیر ابوعبدالله‌بن خفیف شیرازی، تصحیح ا. شمیل­طاری، تهران، بابک، 1363ش.
- ذهبی، سیر اعلام النبلاء، بیروت، دارالفکر، 1417ق.
- ذهبی، تاریخ‌الاسلام، بیروت، دارالکتاب العربی، 1409ق.
- ریاحی، محمدامین، 1372، سرچشمه‌­های فردوسی‌­شناسی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- زرکوب شیرازی، شیرازنامه، شیراز، دانشنامۀ فارس، 1390ش.
- سبکی، طبقات الشافعیه الکبری، بیروت، داراحیاء الکتب العربیه، [بی­‌تا].
- سلمی، ابوعبدالرحمن، طبقات الصوفیه، قاهره، مکتبة الخانجی، 1418ق.
- سمعانی، الانساب، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1408ق.
- شعرانی، عبدالوهاب، الطبقات الکبری، مصر، 1315ق.
- صبا، تذکرۀ روز روشن، تهران، کتابخانۀ رازی، 1343ش.
- صفا، ذبیح‌الله، 1366، تاریخ ادبیات ایران، تهران، فردوس.
- صفدی، صلاح‌­الدین خلیل­‌بن ایبک، الوافی بالوفیات، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1401ق.
- عیسی‌بن جنید شیرازی، تذکرة هزار مزار، تصحیح عبدالوهاب نورانی­وصال، شیراز، کتابخانۀ احمدی، 1364ش.
- فارسی، عبدالغافر، تاریخ نیشابور، تصحیح محمدکاظم محمودی، قم، جامعۀ مدرسین، 1362ش.
- فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، به تصحیح جلال خالقی‌مطلق، تهران، دایرﺓالمعارف بزرگ اسلامی، 1386ش.
- فصیحی خوافی، مجمل فصیحی، تصحیح محمود فرخ، مشهد، 1341ش.
- قزوینی، محمد، 1363، مقالات، گردآوردۀ ع. جربزه‌دار، تهران، اساطیر.
- کابلی، عبدالله، تذکرﺓالتواریخ، تصحیح علیرضا قوجه‌­زاده، تهران، مجلس، 1392ش.
- گردیزی، عبدالحی، تاریخ گردیزی، تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران، دنیای کتاب، 1363ش.
- مالینی، ابوسعد، کتاب الاربعین فی شیوخ الصوفیه، بیروت، دارالبشائر، 1417ق.
- محمودبن عثمان، فردوس المرشدیه فی اسرار الصمدیه، تصحیح ایرج افشار، تهران، انجمن آثار ملی، 1358ش.
- مستوفی، حمدالله، تاریخ گزیده، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران، امیرکبیر، 1362ش.
- معصوم‌علی­‌شاه، طرائق‌الحقایق، تصحیح محمدجعفر محجوب، تهران، سنایی، [بی­‌تا].
- منهاج سراج، طبقات ناصری، تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران، دنیای کتاب، 1363ش.
- ناصرخسرو، دیوان، به تصحیح مجتبی مینوی، تهران، دنیای کتاب، [بی‌­تا].
- نحوی، اکبر، 1390، «نقد روایتی از چهارمقاله دربارۀ زندگانی فردوسی»، مجلۀ جستارهای ادبی، س 54، ش 3، پاییز.
- نقوی، علیرضا، 1343، تذکره‌­نویسی فارسی در هند و پاکستان، تهران، علمی.
- واله داغستانی، تذکرۀ ریاض‌الشعرا، تصحیح ابوالقاسم رادفر و گیتا اشیدری، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی، 1391ش.
- ووستنفلد و ماهلر، 1360، تقویم تطبیقی هزار و پانصد ساله هجری قمری و میلادی، تهران، فرهنگسرای نیاوران.
- یافعی، عبدالله‌بن اسعد، مرآﺓالجنان، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1417ق.
- یاقوت حموی، معجم الادبا، بیروت، داراحیاء التراث العربی، [بی­‌تا]