رقم نقاش و مُذهِّب بر جلدهای روغنی (لاکی) کتابخانه و موزۀ ملی ملک

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد ایرانشناسی گرایش اصول نسخه‌شناسی و مرمت نسخه‌های خطی و نسخه‌آرایی دانشگاه شهید بهشتی

2 رئیس کتابخانه دانشکده مطالعات جهان

3 عضو هیات علمی انجمن ایرانی مطالعات جهان

4 پژوهشگر نسخه‌شناسی دانشگاه تهران

چکیده

کتابخانه و موزۀ ملی ملک دارای مجموعه ارزشمندی از نسخ خطی و به تبع آن انواع جلد و به‌­ویژه جلدهای روغنی نفیس است. این مقاله، علاوه بر معرفی جلدهای روغنی (لاکی) دارای رقم نقاش و مذهب در مجموعه ملک، به شناسایی هنرمندان و آثار ایشان با توجه به اطلاعات موجود دربارۀ رقم، تاریخ و نیز ویژگی‌های هنری آن آثار پرداخته است.
از 6675 مجلد نسخۀ خطی مجموعه ملک، 212 نسخه دارای جلد روغنی است که تنها سیزده مورد، رقم ده هنرمند نقاش یا مذهب و شاید جلدساز را بر خود دارند. برای یافتن پاسخ پرسشهای مطرح شده از شیوۀ کتابخانه‌­ای ـ میدانی بهره برده­‌ایم و بررسی نگارندگان محدود است به جلدهایی با زیر­ساخت مقوای فشرده (پاپیه ماشه) که نوع تکامل یافتۀ جلد روغنی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The signature of the painter and illuminator on the lacquer covers of the books in the Malek Library and National Museum

نویسندگان [English]

  • Reihaneh Salimi 1
  • Fariba Afkari 2 3 4
1
2
3
4
چکیده [English]

The Malek Library and National Museum has an invaluable collection of manuscripts and, for that reason, all sorts of coverings, in particular, exquisite glazed (rowghani) ones.
Besides introducing lacquer covers bearing the signatures of their painters and illuminators (mozahheb) in the Malek collection, this article addresses the identification of artists and their works with respect to the information regarding the signatures, dates as well as the artistic features Our of 6675 manuscript books, 212 have lacquer coverings of which 13 manuscripts bear the signatures of 10 painters, illuminators and, perhaps, binders. To find answers to a number of questions raised, we employed a library-field-work approach, limiting ourselves to coverings with compressed cardboard (papier- marche), which are improved sort of lacquer covers.

- احسانی، محمدتقی، 1368، جلدها و قلمدان‌های ایرانی، تهران، امیرکبیر.
- ادیب برومند، عبدالعلی، 1357، «جلدهای روغنی»، گردآوری ایرج افشار، صحافی سنتی مجموعۀ پانزده گفتار و کتابشناسی، تهران، کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران، ص 36ـ40.
- افشار، ایرج، و دیگران، 1354، فهرست کتاب‌های خطی کتابخانۀ ملی ملک وابسته به آستان قدس رضوی، جلد دوم (کتاب‌های فارسی از آداب جنگ تا ذخیرۀ خورازمشاهی)، تهران، کتابخانۀ ملی ملک.
- افشار، ایرج، و دیگران، 1361، فهرست کتاب‌های خطی کتابخانۀ ملی ملک وابسته به آستان قدس رضوی، چاپ دوم، جلد اول، تهران، کتابخانۀ ملی ملک.
- افشار، ایرج، و دیگران، 1361، فهرست کتاب‌های خطی کتابخانۀ ملی ملک وابسته به آستان قدس رضوی، جلد سوم (کتاب‌های فارسی)، تهران، کتابخانۀ ملی ملک.
- افشار، ایرج، 1380، «کتابه‌­سازی بر جلد نسخه خطی»، نامۀ بهارستان، تابستان 1380، ص 21ـ 44.
- افکاری، فریبا، 1383، «نمایشگاه جلدهای رقم دار نسخ خطی (ماوراءالنهری) و مجموعه صحافی‌های هنری فردریش لانکامرر»، کتاب ماه کلیات،1383، ش 81ـ82، ص 164ـ167.
- آژند، یعقوب، 1385، مکتب نگارگری اصفهان، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و نشر، انتشارات فرهنگستان هنر.
- بیانی، مهدی، 1353، کتابشناسی کتاب‌های خطی، به کوشش حسین محبوبی اردکانی، تهران، انجمن آثار ملی.
- بیانی، سوسن، 1374، «تاریخچۀ لاک‌سازی، اهمیت کاربرد لاک و جلای روغنی در هنرهای ایران»، موزه‌­ها، ش 15، ص 2ـ21.
- پوروش، بیتا، 1389، «جلد و جلدسازی»، دایرة­المعارف بزرگ اسلامی، ج 18، تهران، مرکز دایرة­المعارف بزرگ اسلامی، ص 350ـ356 .
- حسینی، سیدحبیب، بهنود، هادی، براتعلی، غلامحسین، 1387، دایرة­المعارف عمومی رشته‌های صنایع دستی ایران (1)، تهران، ناشر مؤلف.
- حقیقت، عبدالرفیع، 1383، فرهنگ هنرمندان ایرانی از آغاز تا امروز، تهران، کومش.
- حکیم، سیدمحمدحسین، 1393، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ ملی ملک (موقوفۀ آستان قدس رضوی)، ج 14، قم، کتابخانۀ تخصصی تاریخ اسلام و ایران (مورخ).
- رستمی، مصطفی، 1388، «گونه‌شناسی تجلید در حوزۀ تمدن ایران اسلامی (از قرن ششم ق تا پایان قاجاریه)»، پایان­‌نامۀ دکترای پژوهش هنر، دانشکدۀ هنر، دانشگاه شاهد.
- رهنورد، زهرا، 1388، نگارگری، چاپ دوم، تهران، سمت.
- سرمدی، عباس، 1379، دانشنامۀ هنرمندان ایران و جهان اسلام، تهران، هیرمند.
- سلیمی، ریحانه، 1390، «بررسی جلدهای روغنی (لاکی) کتابخانه و موزۀ ملی ملک و آسیب‌شناسی آن‌ها»، پایان‌­نامۀ کارشناسی ارشد ایرانشناسی ـ گرایش نسخه­‌شناسی، دانشگاه شهید بهشتی.
- سلیمی، ریحانه، 1393، «فهرست توصیفی جلدهای روغنی کتابخانه و موزۀ ملی ملک»، مجلۀ بین‌­المللی نامۀ بهارستان، دورۀ جدید ش 3، صفحات 112ـ153.
- سمسار، محمدحسن، 1379، کاخ گلستان گنجینۀ کتب و نفایس خطی، تهران، زرین و سیمین.
- عتیقی، مهدی، 1378، «نیم نگاهی به تاریخ جلدسازی قرآن در ایران اسلامی»، کتاب ماه هنر، ش 21، ص 12ـ15.
- غضبان‌پور، جاسم، آغداشلو، آیدین، 1376، آقا لطفعلی صورتگر شیرازی، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه)، معاونت معرفی و آموزش.
- فریه، ر.دبلیو، 1374، دربارۀ هنرهای ایران، ترجمۀ پرویز مرزبان، تهران، نشر و پژوهش فرزان روز.
- کریم‌­زاده تبریزی، محمدعلی، 1370، احوال و آثار نقاشان قدیم ایران و برخی از مشاهیر نگارگر هند و عثمانی، 3 جلد، لندن، بی­‌نا.
- کریم‌­زاده تبریزی، محمدعلی، 1379، قلمدان و سایر صنایع روغنی ایران، لندن، بی‌­نا.
- مایل هروی، نجیب، 1372، کتاب­‌آرایی در تمدن اسلامی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
- مایل هروی، نجیب، 1379، تاریخ نسخه­‌پردازی و تصحیح انتقادی نسخه‌های خطی، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
- المجلسی، محمدباقر (1403/ 1983م)، بحارالأنوار، ج 90، چاپ الثانیه المصححه، تحقیق السید إبراهیم المیانجی، محمد الباقر البهبودی، لبنان-بیروت، مؤسسه الوفاء، (برگرفته از: نرم افزار مکتبه اهل البیت ویرایش 1).
- مؤسسۀ کتابخانه و موزۀ ملی ملک، بی‌­تا، [کاتالوگ معرفی کتابخانه و موزۀ ملی ملک]، تهران.
- http://www.malekmuseum.org/fa/about/ (شنبه 1390/9/5)
- http://www.manuscripts.ir/fa/center-news/1304 (دوشنبه 1393/4/23)