نظری سبک‌شناختی در رساله‌‌ای عرفانی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه کاشان

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کاشان

چکیده

از میان نسخه‌های فراوان کتابخانۀ گرانبهای استاد دکتر اصغر مهدوی، رسالۀ عرفانی ارزشمندی است به زبان فارسی و به گمان بسیار از سده‌‌های پنجم یا ششم که به دلیل افتادگیهای آغاز و انجام و به دست نرسیدن نسخۀ دیگری ازآن، نه نام خود رساله شناخته است و نه نام نویسندۀ آن. بررسی این رساله که به گمان بسیار بازنوشت مجالس پیری عارف است و از گونۀ گفتار‌نوشتهای صوفیانه، نشان می‌دهد که گوینده عارفی دانشمند بوده است از گونۀ کسانی چون احمد غزالی و عین القضات همدانی که افزون بر آگاهی بسیار از قرآن و حدیث و علوم شریعت با سلوک صوفیانه و تجربه‌های عارفانه نیک آشنا بوده و آن‌چه می‌گفته از سر تجربه و آزمودگی بوده است. در این مقاله به معرفی گسترده‌تر این رساله همراه با بازنمایی پاره‌ای از ویژگیهای زبانی آن پرداخته شده است. این ویژگیهای زبانی و... بسیار کهن می‌نمایند و این گمانه را که این متن از سدۀ پنجم یا ششم است قوت می‌بخشند و گاه مانند فراوانی واژگان و ترکیبات عربی اندکی تازه‌تر می‌نمایند و آن را با متون سدۀ هفتمی نزدیک می‌سازند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A stylistic review of a mystical treatise

نویسندگان [English]

  • Seyyed Mohammad Rastgoo 1
  • Mohammad-Farid Rastgoofar 2
1
2
چکیده [English]

Amongst the many valuable manuscripts in Dr. Asghar Mahdavi‘s esteemed library, there is an important Persian mystical treatise, widely believed to date back to the 5th or 6th /11-12 centuries. Due to some lacunae both at the beginning and at the end of this manuscript and because no other copy of it has been found, neither the title nor the author of the treatise is known. The treatise is assumed to have been a written version of some mystic’s discourses, being in the same vein as other Sufi verbal teachings. The study of this work demonstrates that its author was a learned mystic,of the type of such personalities as Ahmad Ghazali and Ayn al-Qozat, who was, in addition to a knowledge of the Qor’an, Tradition, science of Shari’a, acquainted with Sufi experiences; that is, whatever he said resulted from his own direct experience.
Some of the linguistic peculiarities of the treatise, extensively discussed in the present article, indicate that it is very old, substantiating the conjecture that it is a 5th-6th century text. However, other features such as the high frequency of Arabic words and expressions reveal the treatise somewhat more recent, bringing it closer to the 7th century texts.

- قرآن کریم.
ـ انوری، حسن، 1381، فرهنگ سخن، چاپ اول، تهران، سخن.
ـ باقری، مهری، 1380، واج‌شناسی تاریخی زبان فارسی، تهران، قطره.
ـ خانلری، پرویز، 1366، تاریخ زبان فارسی، چاپ دوم، تهران، نشر نو.
ـ دانش‌پژوه، محمد تقی، 1337، «چند فهلوی در کتابی عرفانی»، فرهنگ ایران زمین، جلد ششم، ص 328.
ـ رستگار فسایی، منصور، 1380، انواع نثر فارسی، چاپ اول، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
ـ ریاحی، محمدامین، 1368، گلگشت در شعر و اندیشه حافظ، تهران، علمی.
ـ فتوحی رود معجنی، محمود، 1391، سبک شناسی؛ روی‌کردها، نظریه‌ها و روش‌ها، چاپ نخست، تهران، سخن.
ـ فرشیدورد، خسرو، 1384، دستور مفصل امروز، چاپ دوم، تهران، سخن.
ـ کسایی مروزی، مجدالدین ابوالحسن، کسایی مروزی، زندگی، اندیشه و شعر او، به تصحیح محمد امین ریاحی، تهران، توس، 1367.
ـ گلشنی، عبدالکریم، 1372، «ابوطالب» در دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر محمدکاظم موسوی بجنوردی، ج 5، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
ـ محمدبن منور، اسرار التوحید فی مقامات شیخ ابی سعید، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، آگاه، 1366.
ـ موحد، محمد علی، 1388، «در باب کتاب فیه مافیه»، نگاه نو، ش 83، ص 110ـ113.