تأملی در داستان کیومرث (خشم، جنگ و یا چشمِ کیهان‌خدیو؟)

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی

چکیده

تصحیح انتقادی متنی چون شاهنامة فردوسی تنها با تسلط بر زبان و دیدگاههای عصر فردوسی امکان‌پذیر نیست. شاهنامه در رابطه‌ای بینامتنی با اساطیر و روایتهای متون اوستایی و پهلوی است، از سوی دیگر شاهنامه متنی است به جهات گوناگون و بر اثر عوامل متعدد، آسان‌نما و از آن جهت که در درازای زمان به اشکال گوناگون، از جمله از زبان نقالان همواره شنیده شده و به حافظه جمعی مردم پیوسته است، فهم و دریافتِ آن اغلب بدیهی و آسان می­نماید. این آسان­نمایی ویژگی شاهنامه است و از دشواریهای تصحیح آن.  
در این نوشته با تأملی در «داستان کیومرث»، بیتی مهم از این داستان‌ که تاکنون به شکل دیگری خوانده و تصحیح شده است، با توجه به بنیانهای اساطیری روایت و دستنویس­های موجود مورد تصحیح قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An observation about the story of Gayumarth (khashm,jang,or chashm-e keyhan khadiv)

نویسنده [English]

  • Mehri Behfar
چکیده [English]

A critical collating of a text such as the Shahnameh requires something much more than a command of the language and viewpoints of Ferdowsi’s era. The Shahnameh has an intratextual link with the myths and traditions related in the Avestan and Pahlavi texts. On the other hand, the Shahnameh sounds an easy-reading text and, because it has been constantly narrated at public gatherings throughout the years, the epic sounds factual too. Such characteristics are amongst the problems of the Shahnameh.
In this article, by taking account of the mythical underpinnings of the story of Gayumarth and its available manuscripts, an important verse in it, which has been read and emended in a different way than what we propose, has been corrected.

ـ برگ‌نیسی، کاظم، شاهنامه، تصحیح و توضیح واژه‌ها و معنای ابیات، تهران: فکرروز، 1388.
ـ بویس، مری، تاریخ کیش زرتشت، برگردان همایون صنعتی‌زاده، تهران: توس، 1376.
ـ بهار، مهرداد (گزارنده)، بن‌دهشن، تهران: توس، 1380.
ـ پورداود، ابراهیم، یشتها، به کوشش بهرام فره‌وشی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1347.
ـ پورداود، ابراهیم، خردهاوستا، تهران: اساطیر، آفست، 1380.
ـ تفضلی، احمد، مینوی خرد، تهران: توس، ویرایش سوم، 1379.
ـ خالقی مطلق، جلال، یادداشت‌های شاهنامه، بخش یکم، نیویورک: بنیاد میراث ایران، 1380 (2001).
ـ دوستخواه، جلیل، اوستا، تهران: مروارید، 1370.
ـ راشد محصل، محمد تقی، سروش یسن، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی، 1382.
ـ رضی، هاشم، وندیداد، تهران: فکر روز، 1376.
ـ رهنما، هوشنگ، «چند واژۀ ایرانی‌»، ایرانشناسی، واشنگتن، س هفتم، ش 1، بهار 1374.
ـ سرکاراتی، بهمن، سایه‌های شکار شده، تهران: نشر قطره، 1378.
ـ فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، گزارش ابیات و واژگان دشوار، عزیزالله جوینی، از دستنویس موزۀ فلورانس، جلد یکم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1375.
ـ فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، از روی چاپ وولرس پس از مقابله با نسخ خطی دیگر و ترجم، حواشی لاتینی آن به فارسی، تهران: بروخیم، 1313.
ـ فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، چاپ عکسی از نسخۀ کتابخانۀ شرقی وابسته به دانشگاه سن ژوزف، به کوشش ایرج افشار، محمود امیدسالار، نادر مطلبی کاشانی، نشر طلایه، 1389.
ـ فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، مصطفی جیحونی، شاهنامه‌پژوهی، 1379.
ـ فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، جلال خالقی مطلق، زیر نظر احسان یارشاطر، روزبهان، 1368.
ـ فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، چاپ عکسی از نسخۀ کتابخانۀ فلورانس، دایرة­المعارف اسلامی، 1368.
ـ فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، به تصحیح مهدی قریب، علی محمد بهبودی، 1373، توس.
ـ فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، چاپ عکسی از نسخۀ کتابخانۀ بریتانیا، محمود امیدسالار، ایرج افشار، 1384.
ـ فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، به تصحیح حمدالله مستوفی، حاشیۀ ظفرنامه، چاپ عکسی از نسخۀ مورخ 807، کتابخانۀ بریتانیا، مرکز نشر دانشگاهی و انتشارات آکادمی علوم اتریش، 1377.
ـ فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، چاپ مسکو، 1963.
ـ فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، به تصحیح ژول مول، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، 1363.
ـ فره­وشی، بهرام، فرهنگ زبان پهلوی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1358.
ـ کتاب مقدس، برگردان فارسی، تهران: 1978 [1357].
ـ کزازی، میرجلال‌الدین، نامۀ باستان، تهران: سمت، 1380.
ـ میرانصاری، علی، شاهنامۀ فردوسی، نسخه عکسی از چاپ بمبئی با تصحیح و حاشیه‌نویشی محمد تقی بهار، تهران: انتشارات اشتاد، 1380.
ـ نیبرگ، هنریک ساموئل، دین‌های ایران باستان، برگردان سیف‌الدین نجم‌آبادی، تهران: مرکز ایرانی مطالعۀ فرهنگ‌ها، 1359.
ـ ولک، رنه و آستین وارن، نظریۀ ادبیات، برگردان ضیا موحد و پرویز مهاجر، تهران: انتشارات علمی فرهنگی، 1373.
ـ هینلز، جان، شناخت اساطیر ایران، برگردان ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: آویشن، 1371.
- Barthalome,Cristian: Altiranisches Worterbuch, Waiter De Cryten Co: Beslin,1961.
- MacKenzie. D. N , A Concise Pahlavi Dictionary. London: Oxford University Press. 1971.
- Messina, S. T. Giuseppe: Ayatkar I jamaspik, Pontifico Istituto. Roma. 1939.
- Nyberg, H. S: A Manual of Pahlavi, II, Otto Harrassowitz. Wiesbaden,1974.