معرفی و بررسی «سفینة المفردات» سراج اورنگ‌آبادی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد

2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد

چکیده

سراج‌الدین حسینی اورنگ‌آبادی، عارف و شاعر قرن دوازدهم هجری در حیدرآباد دکن، مجموعه‌ای مشتمل بر 4322 بیتِ منتخب، از 704 شاعر فارسی‌سرا، خصوصاً شعرای سبک هندی را فراهم آورده که به نام‌هایی چون منتخب دیوان‌ها، دیوان منتخب، مجموعۀ شعرا و مجمع ‌الشعرا موسوم بوده است. نسخۀ منحصربه‌ فرد این اثر در ایران، به شمارۀ 86 در کتابخانۀ مینوی و نسخۀ عکسی آن به شمارۀ 2800 در مرکز احیای میراث اسلامی نگهداری می‌شود. آن‌گونه که از یادداشت مرحوم مینوی در آغاز نسخه برمی‌آید، نام سفینة المفردات را ایشان روی این مجموعه گذاشته‌اند. در مقالۀ حاضر، این نسخه معرفی و بررسی شده و با توجه به نتایج مقایسۀ برخی ابیات آن با دواوین شعرا یا تذکره‌ها، بر ضرورت تصحیح این مجموعه تأکید شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Presenting and examining Saraj Owrangabadi’s Safinat al-mofradat

نویسندگان [English]

  • Mohammad Reza Masoumi 1
  • Mohammad Fesharaki 2
چکیده [English]

Saraj al-Din Hoseyni Owrangabadi, a 12th/18th century mystic and poet from Hyderabad, Deccan, has compiled a collection of 4322 select distiches by 704 Persian speaking poets, especially from among the followers of the School of Indian Style, variously designated as Montakhab-e Divanha (A selection from divans), Majmu’e-ye sho’ara (A poets’ collection), and Majma’ al-sho’ara (Assembly of sho’ara). The sole manuscript of this work in Iran is accessible under No 86 at the Minovi Library, and its facsimile is kept under No 2800 in the Centre for the Revival of the Islamic Heritage. According to the late Minovi’s note at the beginning of the manuscript, he himself has dubbed it Safinat al-mofradat.
The present study has introduced and expounded the manuscript. The results of the comparison of its distiches with those in the printed divans of their poets and in memoirs of poets prescribe a fresh redaction of the manuscript.

- آزاد بلگرامی، میرغلامعلی (1392)، سرو آزاد، به کوشش زهره نامدار، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- اثر شیرازی، شفیعا (1372)، دیوان اشعار، به کوشش رضا عبداللّهی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- افتخار بخاری دولت آبادی، میر سیدعبدالوهاب (1390)، تذکرۀ بی‌نظیر، تصحیح امید سروری، تهران: انتشارات مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
- افشار، ایرج (1390)، سفینه و بیاض و جنگ، گردآوری میلاد عظیمی، تهران: انتشارات سخن.
- برزگر، حسین (1380)، «سراج‌الدین اورنگ‌آبادی»، دانشنامۀ ادب فارسی (ادب فارسی در شبه قاره)، به کوشش حسن انوشه، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ج4.
- بهار، لاله‌تیک چند (1380)، بهار عجم، تصحیح کاظم دزفولیان، تهران: انتشارات طلایه.
- بیدل دهلوی، میرزا عبدالقادر (1386)، غزلیات بیدل، مقدمه و ویرایش محمدسرور مولایی، تهران: نشر علم، 3ج.
- حاج‌سیدجوادی، کمال (1391)، فرهنگ‌نامۀ زبان و ادب فارسی در شبه قارۀ هند (ترجمه و تألیف)، بر اساس فرهنگ ادبی هند و فارسی تألیف نبی هادی، تهران: خانۀ کتاب و شورای گسترش زبان و ادب فارسی.
- حاکم لاهوری، عبدالحکیم (1390)، تذکرۀ مردم دیده، تصحیح علیرضا قزوه، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
- حمزه خیرآبادی، داود (1393)، تصحیح دیوان اثر شیرازی، رسالۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه اصفهان، گروه زبان و ادبیات فارسی [چاپ نشده].
- خاتمی، احمد (1371)، سبک هندی و دورۀ بازگشت، تهران: بهارستان.
- خلیل بنارسی، علی ابراهیم (1385)، صحف ابراهیم، تصحیح میرهاشم محدّث، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- دانش مشهدی، میررضی (1378)، دیوان اشعار، تصحیح محمد قهرمان، مشهد: انتشارات تاسوعا.
- درایتی، مصطفی (1385)، فهرستوارۀ دست‌نوشته‌های ایران (دنا)، تهران: مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 12ج.
- درایتی، مصطفی (1391)، فهرستگان نسخه‌های خطی ایران (فنخا)، تهران: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملّی جمهوری اسلامی ایران، 31ج.
- دهخدا، علی‌اکبر (1373)، لغت‌نامه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- رادفر، ابوالقاسم (1390)، کتابشناسی ادبیات دورۀ صفویه، تهران: فرهنگستان هنر.
- رازی، امین‌ احمد (1378)، تذکرۀ هفت اقلیم، تصحیح سیدمحمدرضا طاهری، تهران: انتشارات سروش.
- سراج حسینی اورنگ‌آبادی، سراج‌الدین، سفینة المفردات، نسخۀ خطی به شمارۀ 2800 متعلّق به مرکز احیای میراث اسلامی قم، بدون تاریخ کتابت.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1348)، «ناصرعلی سرهندی»، هنر و مردم، دورۀ هفتم، ش79، ص 30-35.
- شمیسا، سیروس (1382)، سبک‌شناسی شعر، تهران: انتشارات فردوس.
- شوکت بخاری، محمد بن اسحاق (1382)، دیوان اشعار، تصحیح سیروس شمیسا، تهران: انتشارات فردوس.
- صائب تبریزی، میرزا محمدعلی (1364)، دیوان، به کوشش محمد قهرمان، تهران: علمی و فرهنگی.
- صدیق حسن‌خان بهادر، محمدصدیق (1386)، تذکرۀ شمع انجمن، تصحیح محمد کاظم کهدویی، یزد: انتشارات دانشگاه یزد.
- صفا، ذبیح‌الله (1371)، تاریخ ادبیات در ایران، تهران: انتشارات فردوس.
- طاووسی، مجتبی (1390)، تصحیح دیوان فطرت مشهدی، رسالۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، گروه زبان و ادبیات فارسی [چاپ نشده].
- عاشقی عظیم‌آبادی، حسینقلی‌خان (1391)، نشتر عشق (ج 1)، تصحیح سیدکمال حاج‌سیدجوادی، تهران: میراث مکتوب.
- عروج، عبدالرؤوف (1350)، تذکرۀ فارسی‌گو (شعرای اردو)، کراچی: شرکت نشر ملّی.
- فطرت مشهدی، معزالدین محمد، دیوان اشعار، نسخۀ خطی به شمارۀ 13717 متعلق به کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، مورخ 1286ق.
- گوپاموی، محمد قدرت‌الله (1378)، تذکرۀ نتایج‌الافکار، تصحیح یوسف بیگ‌باباپور، قم: مجمع ذخایر اسلامی.
- مایل هروی، نجیب (1369)، نقد و تصحیح متون، مشهد: آستان قدس رضوی.
- مشار، خان‌بابا (1351)، مؤلفین کتب چاپی، جلد دوم، تهران: ارژنگ.
- معین، محمد (1375)، فرهنگ فارسی معین، تهران: امیرکبیر، 6ج.
- منزوی تهرانی، علینقی (1332)، فهرست کتابخانۀ اهدایی سید محمد مشکوة به دانشگاه تهران، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- ناظم هروی، ملا فرّخ حسین (1374)، دیوان اشعار، تصحیح محمد قهرمان، مشهد: آستان قدس رضوی.
- نصرآبادی، میرزا محمد طاهر (1379)، تذکرۀ نصرآبادی، به کوشش احمد مدقّق یزدی، یزد: انتشارات دانشگاه یزد.
- نوشاهی، عارف (1391)، کتابشناسی آثار فارسی چاپ شده در شبه‌ قاره، تهران: میراث مکتوب.