اصلی‌ترین ویژگی‌های سبکی هجویات سوزنی سمرقندی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان

چکیده

هجو از فروع ادب غنایی است که به دلیل سیطرۀ نقد اخلاقی تا کنون به شیوۀ بایسته مورد توجه واقع نشده است. این پژوهش به بررسی اصلی‌ترین ویژگی‌های سبکی هجویات سوزنی سمرقندی پرداخته و آنها را از نظر سطوح زبانی، ادبی و فکری بررسی کرده است. در این پژوهش از ذکر ابیاتی که در آن­ها واژه­های رکیک و ناخوشایند به کار رفته، خودداری شده است. روش پژوهش توصیفی = تحلیلی است و نتایج با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا به شیوۀ کتابخانه­ای و سند­کاوی بررسی شده­اند.
  نتایج نشان می­دهد که هجویات سوزنی بیشتر از نوع فردی، تعریض و غیرواقعی است و اشتباهات او در به کارگیری تلمیحات قرآنی نشان می‌دهد که وی از دانش عربی و علوم قرآنی بهره چندانی نداشته است. زبان وی عفیف نیست و به جای مقابله با هنر شاعریِ رقیب، به هجو صفات خَلقی و خُلقی او می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Most essential stylistic characteristics of the satires of Suzani-ye Samarqandi

نویسنده [English]

  • Seyyed Ahmad Parsa
چکیده [English]

Satire is one of the sub-categories of lyric literature, which due to the dominance of ethical criticism, has not as yet received proper attention. This study has addressed the most important stylistic characteristics of Suzani’s satires examining them at linguistic, literary and intellectual levels. However, attempts have been made to avoid mentioning verses in which obscene and repulsive expressions have been used. The research method adopted is descriptive-analytical, and the findings are examined by applying the technique of content analysis in the manner of library and document search.
The results indicate that Suzani’s satires are mostly personal, indirectly sardonic and unrealistic. Further, his use of Qur’anic references demonstrates that his knowledge of Arabic and Qur’anic sciences was mediocre. His language is not polite and, instead of competing against his opponent’s poetic art, he chastises his physical and temperamental qualities.

- قرآن کریم.
ـ ابن‌جعفر، قدامه (1980)، نقدالنثر، با مقدمۀ دکتر طه حسین، بیروت: دارالکتب العلمیه.
- ـــــــــــــــــــــــ (بی‌تا)، نقد الشعر، تصحیح محمد منعم خفاجی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
- ابن‌رشیق قیروانی الازدی، ابوعلی الحسن (2000م)، العمده فی محاسن الشعر و آدابه و النقد، تحقیق محمد محی‌­الدین عبدالحمید، بیروت: دارالجیل.
- ابن‌منظور افریقی، جمال‌­الدین محمد بن مکرّم (بی‌تا)، لسان العرب، بیروت: دارالصاد.
- ابوتمّام، حبیب‌‌ابن‌‌اوس (1998م)، الحماسه، شرح احمد حسن بسج، بیروت: دارالکتب العلمیه.
- ابن‌عباد، صاحب ابن اسماعیل (1994م)، المحیط فی اللغة، تحقیق محمدحسن آل یاسین، بیروت: دارالکتب العلمیه.
- انیس، ابراهیم و دیگران (1372)، المعجم الوسیط، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
- بهزادی اندوهجردی، حسین (1383)، طنزپردازان ایران از آغاز تا دورۀ قاجار، تهران: انتشارات دستان، چاپ اول.
- پادشا (متخلص به شاد)، محمد (1335)، فرهنگ آنندراج، زیر نظر محمد دبیرسیاقی، تهران: خیام.
- پارسا، سیداحمد (1385)، «سبک‌شناسی هجویات خاقانی»، مجلۀ علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه شیراز، دورۀ بیست و پنجم، ش سوم، پیاپی 48.
- پارسا، سیداحمد و مرادی، فرشاد (1386)، «سبک‌شناسی هجویات متنبّی»، مجلۀ انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی، ش 7، ص 159-175.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، (1387)، «مقایسۀ سبکی هجویات خاقانی و متنّبی»، پژوهش‌نامۀ علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، ش 58، ص 1-22.
- حسین محمد، محمد (1970م)، الهجاء والهجاؤون فی الجاهلیه، بیروت: دارالنهضه.
- حسینی زبیدی، محمّد مرتضی (1956م)، تاج العروس، بی‌جا.
- خرّمدل، مصطفی (1371)، تفسیر نور، تهران: چاپخانۀ حیدری، چاپ اول.
- خُرندزی زیدری نسوی، شهاب‌الدین (1343)، نفثة المصدور، تصحیح امیرحسین یزدگردی، تهران: نشر مرکز.
- دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغت‌نامه، زیر نظر محمد معین و سیدجعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران، چاپ دوم.
- زرین‌کوب، عبدالحسین (1372)، آشنایی با نقد ادبی، تهران: سخن، چاپ دوم.
- سعد عیسی، فوزی (2007م)، الهجاء فی الأدب الأندلسی، مصر: دارالمعارف.
- سوزنی سمرقندی، محمد بن علی (1344)، دیوان حکیم سوزنی سمرقندی، تصحیح ناصرالدین شاه‌حسینی، تهران: چاپخانۀ سپهر.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1372)، مفلس کیمیافروش، تهران: سخن.
- صفا، ذبیح‌الله (1368)، تاریخ ادبیات در ایران، ج دوم، تهران: فردوس.
ـ ضیف، شوقی (1383)، تاریخ و تطور علوم بلاغت، ترجمۀ محمدرضا ترکی، تهران: سمت.
- عسکری، ابوهلال (1989م)، الصناعتین. بیروت: دارالکتب العلمیه.
- عوفی، محمد (1361)، لباب الالباب، به اهتمام ادوارد براون، تهران: نشر ممتاز.
- الفاخوری، حنّا (1383)، تاریخ الادب العربی، تهران: توس.
- فیروزآبادی، مجدالدین (بی‌تا)، قاموس المحیط، بی‌جا.
- کاسب، عزیزالله (1366)، چشم‌انداز تاریخی هجو، تهران: ناشرمؤلّف، چاپ اول.
- معلوف یسوعی، لویس (1374)، المنجد، تهران: نشر دهاقانی.
- معین، محمد (1375)، فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر، چاپ نهم.
- موسوی گرمارودی، علی (1388)  دگرخند (درآمدی بر طنز، هزل، هجو در تاریخ تا دورۀ معاصر)، تهران: انجمن قلم، چاپ اوّل.
- ناصیف، امیل (بی‌تا)، اروع ما قیل فی الهجاء، بیروت: دارالجیل.
- نیکوبخت، ناصر (1380)، هجو در شعر فارسی، تهران: دانشگاه تهران.