مرکز پژوهشی میراث مکتوب
آینه میراث
1561-9400
10
1
2012
08
22
انیسالعاقلین ملامیرقاری گیلانی و نسخههای آن
5
26
FA
نازیلا
ابویی مهریزی
کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی
<em>انیسالعاقلین</em> از جمله آثار ملامیرقاری گیلانی است که به تقلید از گلستان سعدی نگاشته و در سال 1005 ق به مولانا اسحاق تقدیم شده است. مؤلف در مقدّمۀ کتاب آن را شرح بی وفایی روزگار پر شتاب مینامد و گلهای از ستمکاری جهان خراب. کتاب شامل حکایتهایی است اخلاقی به نثر و آمیخته به نظم، سرودهها از خود اوست و سعدی و دیگران. نثر آن مسجّع و آهنگین، اما به دور از دشواریهای لفظی است.<br /> در این گفتار نگارنده با استفاده از تصویر دو نسخۀ این کتاب، یکی متعلق به کتابخانۀ آستان قدس رضوی و دیگری متعلق به کتابخانۀ مجلس شورای ملی که در اختیار دارد به معرفی این نسخهها پرداخته است.
ملا میر قاری گیلانی,انیسالعاقلین,نسخۀ خطی,نثر مسجّع
http://www.am-journal.ir/article_47941.html
http://www.am-journal.ir/article_47941_3b7d9ed1244c73d421ce7862fcd8c84d.pdf
مرکز پژوهشی میراث مکتوب
آینه میراث
1561-9400
10
1
2012
08
22
نقدِ تصحیح، تنقیح، ویرایش و مقابلۀ دستور الکاتب فی تعیین المراتب
27
45
FA
علی اکبر
احمدی دارانی
استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان
aliakbar_ahmadidarani@yahoo.com
<em>دستور الکاتب فی تعیین المراتب</em> یکی از مهمترین کتابها در موضوع انشا و نامهنگاری در قرن هشتم است. این کتاب یکبار در فاصلۀ سالهای 1964 تا 1976 م در سه مجلد در مسکو به چاپ رسیده است. چندی است، مجلد اول این کتاب بر مبنای همان تصحیح، دوباره به صورت چاپی عرضه شده است و هرچند ویراستارِ چاپ جدید، به جز یک نسخه از نسخههای متأخر این کتاب را در دست نداشته که آن را با متن چاپی بسنجد، این چاپ، تصحیحی دیگر از <em>دستور الکاتب</em> محسوب شده است و به علّت شتابزدگی و ناآشنایی مباشر چاپ حاضر با فن تصحیح و بیتوجهی به نثر این کتاب و تغییر در ضبط نسخهها و ناهمسانی در رسمالخط، آن را از صورت اصلی نوشته که از قلم نویسنده جاری شده و هدف اصلی مصحح متن رسیدن به آن است، دور کرده و متنی آشفته و نابسامان منتشر شده است. در این مقاله به نقد و بررسی این چاپ جدید میپردازیم.
دستور الکاتب فی تعیین المراتب,شمس منشی,تصحیح,نثر فنّی,رسمالخط,غلطهای املایی
http://www.am-journal.ir/article_47946.html
http://www.am-journal.ir/article_47946_d71181bcee18430bcc0e360517e4c5ae.pdf
مرکز پژوهشی میراث مکتوب
آینه میراث
1561-9400
10
1
2012
08
22
رستخیز ناگهان (نقش صناعات صوری در مثنوی معنوی)
47
64
FA
فرزاد
اقبال
کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی
شرح و تفسیر <em>مثنوی</em> جلالالدین محمد مولوی سابقهای دیرین دارد، اما نکتۀ حائز اهمیت در شیوۀ شرح این تفاسیر، گرایش عرفانی آنها در توضیح محتوایی ابیات است. در شیوۀ تفسیری که برای تحلیل <em>مثنوی</em> در این مقاله ارائه نمودهام، کوشیدهام تا حوزۀ معانی ابیات را در الفاظ آن محدود و مدلل سازم. در این شیوه، مبنای معنایابی شعر توجه به صنایع ادبی و آرایههای زبانی آن است. این شیوه را جهت به چالش کشاندن این پیش فرض رایج در میان مثنویپژوهان که لفظ و صورت در برابر اندیشۀ بلند مولانا بیاعتبار و بیارزش است، «تفسیر صوری» نامیدهام. در این شیوه بیش از هر چیز زبان <em>مثنوی</em> و شاعرانگی مولانا معیار شرح و توضیح ابیات قرار میگیرد.
مثنوی مولوی,شرح شعر,شروح مثنوی,تفسیر صوری,لفظ و اندیشه
http://www.am-journal.ir/article_47950.html
http://www.am-journal.ir/article_47950_e305163b905b536ffa03c8745c2404c2.pdf
مرکز پژوهشی میراث مکتوب
آینه میراث
1561-9400
10
1
2012
08
22
اویم ایوک کهنترین فرهنگ ایرانی
65
77
FA
محمود
جعفری دهقی
دانشیار گروه فرهنگ و زبان های باستانی دانشگاه تهران
mdehaghi@ut.ac.ir
به نظر میرسد که فرهنگنویسی سابقهای نسبتاً دیرینه در تاریخ فرهنگ و ادبیات ایران داشته است. وجود دو <em>فرهنگ اویم ایوک</em> و <em>فرهنگ پهلویگ</em> به زبان اوستایی و پهلوی بیانگر آن است که این فن در عهد ساسانی به مراحلی از تکامل دست یافته بود. اگرچه احتمالاً تدوین نهایی این فرهنگها در سدههای سوم و چهارم هجری صورت گرفته است، با وجود این سرچشمههای نخستین این دانش به دورههای کهنتری بازمیگردد. <em>فرهنگ اویم </em>حاوی لغات و جملههای اوستایی و ترجمۀ آنها به فارسی میانه است. این فرهنگ در شکل امروزی آن شامل یک مقدمه و 27 فصل است که محتوای هر فصل غالباً بر اساس موضوع آن مرتب شده و بنابراین به نظر میرسد که مؤلف از این شیوۀ فرهنگنویسی آگاه بوده است.<br /> موضوع برخی فصلهای این فرهنگ عبارت است از: عدد و قید، جنس و شمار برای اسم و صفت و فعل، ضمایر ربطی، و اندازهگیری زمان.<br /> افزون بر این، <em>فرهنگ اویم</em> از جهت احتوای بر پارهای اصطلاحات زبانشناسی و لغاتی که در اوستای دورۀ ساسانی رایج بوده و امروزه در دست نیستند، از اهمیت خاصی برخوردار است. هدف نگارنده از نگارش این مقاله بررسی شیوههای فرهنگنویسی بر اساس این فرهنگ است.
فرهنگ,فارسی میانه,شیوۀ موضوعی,شیوۀ الفبایی
http://www.am-journal.ir/article_47954.html
http://www.am-journal.ir/article_47954_9b362a55f3c3e5baf1ee15e954a86a35.pdf
مرکز پژوهشی میراث مکتوب
آینه میراث
1561-9400
10
1
2012
08
22
تحلیل شرح مثنوی میر نوراللّه احراری و مقایسهی آن با شروح دیگر
79
105
FA
حسن
دشتی
قرآن کتاب راهنمای جاودانۀ بشریت، به زبان وحی و به واسطۀ پیامبر اکرم (ص) بر جامعۀ انسانی نازل شد. ارشادات و تنبیهات این اثر آسمانی، در بسیاری از کتب دستنوشتۀ بشر، شرح و توضیح شد که از آن میان، <em>مثنوی معنوی</em> مولانا جلالالدین، منحصر به فرد است و شاید بتوان گفت بیشترین سهم را در ترویج فرهنگ و آموزههای قرآنی و دینی داشته است. این کتاب ارزشمند را به گفتۀ بزرگان ادب و عرفان، باید به نوعی تفسیر عرفانی قرآن کریم دانست، چرا که از دو خصلت اساسی قرآن برخوردار است: اول اینکه همانند قرآن دارای ظاهر و باطنی نهفته و چند لایه است، و دوم اینکه همچنان که در قرآن داستانها و تمثیلها برای عبرتآموزی بیان میشوند، مولانا نیز در <em>مثنوی</em> برای شرح و بسط مفاهیم، به آوردن داستانها و حکایات متوسل میشود تا هرکس بر حسب استعداد و به قدر فهم خود از آن بهره گیرد.<br /> از زمان تألیف این کتاب گرانبها تاکنون، مباحث و شروح بسیاری پیرامون آن به وجود آمده است که هر یک از زوایۀ خاصی به آن نگاه کردهاند و بعضاً به حل دشواریهای موجود در راه فهم مطالب آن، همت گماشتهاند، یکی از این شروح را شاه میرمحمد نوراللّه احراری دهلوی نگاشته است که در آن علاوه بر توجه به کتب شرح متقدمین و نقد و بررسی آنها، به توضیح مشکلات بسیاری از ابیات پرداخته است که تا زمان خود او، برای محصلان این کتاب، محل سؤال بودهاند. این شرح سپس مورد استفاده و استناد شارحان دیگری از جمله ولی محمد اکبر آبادی و خواجه ایوب پارسا قرار گرفته است.
مثنوی,شرح,میر نور اللّه احراری,نسخۀ خطی
http://www.am-journal.ir/article_47959.html
http://www.am-journal.ir/article_47959_2673cb073b03f10c3706382a387ec1fc.pdf
مرکز پژوهشی میراث مکتوب
آینه میراث
1561-9400
10
1
2012
08
22
که چو خوش بنگری ای سرو روان ...
107
132
FA
علی
صفری آققلعه
نسخهشناس و پژوهشگر متون
alisafari_m@yahoo.com
این نوشته پاسخی است به نقدی با عنوان «گذری بر <em>تحفةالعراقین</em> خاقانی شروانی به کوشش علی صفری آققلعه» به قلم آقای سعید مهدویفر که در شمارۀ 49 <em>آینۀ میراث</em> منتشر شده بود. در نوشتۀ کنونی به اشتباهات منتقد و شیوۀ نادرستی که در نوشتۀ خود در پیش گرفته بود پرداخته شده است.
نقد,پاسخ نقد,تحفةالعراقین,خاقانی شروانی
http://www.am-journal.ir/article_47961.html
http://www.am-journal.ir/article_47961_35df4c4a071039998d9d83f14ec1e7a2.pdf
مرکز پژوهشی میراث مکتوب
آینه میراث
1561-9400
10
1
2012
08
22
اشعار نویافتۀ کمال اسماعیل
133
151
FA
محمدرضا
ضیاء
منظور ما از «اشعار نویافته» در این مقاله، مواردی است که در برخی منابع به نام کمال اسماعیل آمده، ولی در تنها چاپ معتبر دیوان او به تصحیح مرحوم بحرالعلومی نیامده است. اشعاری که مصححان این مجموعهها در بارۀ وجودشان در دیوان صحبت کردهاند، از این قاعده مستثنا هستند، (مواردی مثل<em> نزهةالمجالس </em>و ...) چون دیگر نیازی به تکرار آن مطالب در اینجا نیست. پیشتر نیز حسن عاطفی تعدادی از این قبیل اشعار را معرفی کرده است. البته بر آن نیستیم که همۀ این موارد قطعاً از کمال هستند، ولی به هر روی در چاپ مجدد دیوان او این اشعار هم باید لحاظ شوند. اکثر این اشعار در قالب رباعی است. آنچه در پی میآید همۀ شعرهای منسوب به او نیست و احتمالاً اشعار دیگری نیز از او در منابع دیگر هست. امید است این اشعار به روشنتر شدن چهرۀ کمال اسماعیل یاری برساند.
کمال اسماعیل,رباعی,جُنگ,تصحیح,شعر
http://www.am-journal.ir/article_47962.html
http://www.am-journal.ir/article_47962_975a2f3a3f9b77de6b39b1a17671320a.pdf
مرکز پژوهشی میراث مکتوب
آینه میراث
1561-9400
10
1
2012
08
22
کتاب ارشاد عبداللّه قلانسی و نکاتی دربارۀ آن
153
177
FA
محمود
عابدی
استاد دانشگاه خوارزمی و عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی
کتاب <em>ارشاد</em> عبداللّه قلانسی از متون تعلیمی قرون پنجم و ششم هجری است که با تصحیح عارف نوشاهی در سال 1385 از سوی مرکز پژوهشی میراث مکتوب به طبع رسیده است. نگارندۀ مقالۀ حاضر کوشیده است با نقد و بررسی تصحیح این اثر بخشی از ملاحظات خود را برای پیراستن سهوهای چاپی و غیرچاپی آن بیان کند.
کتاب ارشاد,المرشد,عبداللّه قلانسی,متون تعلیمی قرن پنجم و ششم
http://www.am-journal.ir/article_47963.html
http://www.am-journal.ir/article_47963_c8d9e4a49a3fdd240baab0a39aabfefb.pdf
مرکز پژوهشی میراث مکتوب
آینه میراث
1561-9400
10
1
2012
08
22
نسخههایی کهن از شرح اشارات طوسی: نسبت آنها با نسخۀ مؤلف و نکتههایی در باب سنت تعلیم و تعلّم اثر
179
234
FA
سید محمد
عمادی حائری
پژوهشگر متون و مصحح؛ عضو گروه متن شناسی مرکز پژوهشی میراث مکتوب
m.emadihaeri@gmail.com
در مقالۀ حاضر، نویسنده از چند دستنویس کهن و با اهمیت <em>شرح اشارات</em> خواجه نصیرالدین طوسی، که برخی از آنها در زمان حیات وی کتابت شده، سخن میگوید و با تحلیل پارهای از ویژگیهای آنها، مانند محل درج افزودۀ بعدی طوسی به کتاب در بارۀ داستان سلامان و ابسال، میکوشد نسبت این دستنویسها را با نسخۀ اصل مؤلف و تحریرهای بعدی او تعیین کند. نویسنده در ضمن مقاله، به نکتههایی در باب سنت تعلیم و تعلّم <em>شرح اشارات</em> طوسی نیز توجه میدهد.
شرح اشارات,نصیرالدین طوسی,افزودههای مؤلف,نسخههای خطی,سلامان و ابسال,سنت آموزشی
http://www.am-journal.ir/article_47986.html
http://www.am-journal.ir/article_47986_986b35b4b486cc6c26f4dc64275b5bb5.pdf
مرکز پژوهشی میراث مکتوب
آینه میراث
1561-9400
10
1
2012
08
22
طبقهبندی جریانهای رازیشناسی در ایران و غرب
235
250
FA
احد فرامرز
قراملکی
استاد دانشگاه تهران
محمدبن زکریای رازی طبیب و فیلسوف ایرانی مؤثر در تاریخ علم است. شناخت و نقد آثار و آرای این نامآور پرآوازۀ ایرانی موضع پژوهشهای فراوانی از روزگار وی تا کنون بوده است. این مقاله با تحلیل و مقایسۀ جریانهای رازیشناسی در تمدن ایران اسلامی و تمدن مغربزمین به توصیف گوناگونی آنها از حیث روش و جهتگیری میپردازد. حاصل این مطالعه پیشنهاد طبقهبندی چهارگانه در رازیشناسی است: رازی شناسی سنتی در تمدن ایران از روزگار محمدبن زکریای رازی تا فخرالدین رازی، رازیشناسی سنتی در تمدن مغربزمین در قرون وسطی، رازیشناسی جدید مغربزمینیان و مطالعات ایرانیان معاصر در آرا و آثار رازی.
محمدبن زکریای رازی,اسماعیلیان,الحاوی,طب منصوری,طب روحانی
http://www.am-journal.ir/article_47987.html
http://www.am-journal.ir/article_47987_43cb22c31f140ec0297ff0e4f38fc04a.pdf
مرکز پژوهشی میراث مکتوب
آینه میراث
1561-9400
10
1
2012
08
22
رباعیات از نظر افتادۀ سلمان ساوجی
251
264
FA
سید علی
میرافضلی
سلمان ساوجی (متوفی 778 ق) از شاعران بزرگ سدۀ هشتم هجری است. دیوان او چندین نوبت به چاپ رسیده و آخرین آنها «کلیات سلمان ساوجی» است که دکتر عباسعلی وفایی تصحیح و منتشر کرده است (تهران، 1376، ویراست دوم: 1389). با وجود آنکه نسخههای قدیمی و نسبتاً معتبری از دیوان اشعار سلمان ساوجی در کتابخانههای ایران و خارج از ایران موجود است، کار تصحیح این دیوان هنوز بسامان نرسیده است. مقالۀ حاضر به درج 23 رباعی سلمان ساوجی اختصاص دارد که در تصحیح اخیر و چاپهای پیشین مورد توجه قرار نگرفته است. منبع نقل این رباعیات، دو دستنویس متعلق به کتابخانۀ نور عثمانیه ترکیه (مورخ 844 ق) و کتابخانۀ دانشکدۀ الهیات دانشگاه تهران (مورخ 859 ق) است. نکتۀ قابل توجه آن است که دستنویس کتابخانۀ نور عثمانیه جزو منابع مورد استفادۀ دکتر وفایی بوده است. در کنار درج این 23 رباعی، بررسی تطبیقی میان ضبط رباعیات سلمان در نسخۀ چاپی و دستنویسهای مذکور صورت گرفته و موارد متعددی از بدخوانیهای نسخۀ چاپی یا ضبطهای برتر آن دو دستنویس ذکر شده است.
سلمان ساوجی,کلیات اشعار,رباعیات,تصحیح متون ادبی
http://www.am-journal.ir/article_47989.html
http://www.am-journal.ir/article_47989_cbf8998368b2e888602a9b9db3eed184.pdf
مرکز پژوهشی میراث مکتوب
آینه میراث
1561-9400
10
1
2012
08
22
گمنامی بنام در تاریخ ادب فارسی اثیرالدین اومانی
265
283
FA
احمدرضا
یلمه ها
دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان
گنجینۀ ادب فارسی سرشار از مرواریدهای درخشانی است که تنها اندکی از آن در دسترس ادب دوستان قرار گرفته است. یکی از ستارگان درخشان ادب فارسی که در طاق نسیان و زاویۀ گمنامی قرار گرفته و در عصر خویش از شاعران توانا و مشهور بوده، اثیرالدین اومانی است. اهمیت دیوان این شاعر هم از جهت اشعار استادانه و احتوای آن بر لغات اصیل و کهنۀ ادب فارسی است و هم از جهت تاریخی نیز دارای فواید فراوانی است ولیکن تاکنون به زیور چاپ آراسته نشده است. نگارنده بر آن است تا برای نخستین بار با معرفی این شاعر به شناسایی نسخههای خطی دیوان وی و نیز معرفی نسخههای تازه یافته و ضرورت تصحیح و چاپ دیوان این شاعر بپردازد.
شعر فارسی,قرن هفتم هجری,دیوان,نسخههای خطی,تصحیح
http://www.am-journal.ir/article_47992.html
http://www.am-journal.ir/article_47992_b805816b58e97274f9e6799482b34f96.pdf