مرکز پژوهشی میراث مکتوب
آینه میراث
1561-9400
10
2
2013
02
19
آیینۀ حقنما، اثری در دفاع از تشیع در هند
5
19
FA
ژاله
تاج الدینی
استادیار بخش معارف اسلامی دانشگاه علوم پزشکی کرمان
یکی از آثار ارزشمند در حوزۀ تشیع در هند، اثری است تحت عنوان <em>آیینۀ حقنما</em> تألیف نجفعلی فیضآبادی. <em>آیینه</em> به انگیزۀ پاسخگوئی به اظهارات آقا احمد بهبهانی در کتاب <em>مرآتالاحوال جهاننما</em> و در رسالۀ <em>تنبیهالغافلین</em> به رشتۀ تحریر در آمد. در این دو اثر و عمدتاً در <em>مرآتالاحوال</em>، آقا احمد شبهاتی را در بارۀ توان علمی و قدرت اجتهاد سید دلدارعلی نصیرآبادی، تنها مجتهد آن روزگار در هند، وارد کرد و آشکارا از ضعف علمی برخی علمای دیگر هندی سخن گفت. <em>آیینه</em> در رد اظهارات آقا احمد به تألیف در آمده است.
تشیع در هند,آقا احمد بهبهانی,سید دلدارعلی نصیرآبادی,نجفعلی فیضآبادی,آیینۀ حقنما
http://www.am-journal.ir/article_47196.html
http://www.am-journal.ir/article_47196_1bc571489418a30726d90783c2ec973f.pdf
مرکز پژوهشی میراث مکتوب
آینه میراث
1561-9400
10
2
2013
02
19
فرهنگ لُبّاللغه شیخ محمود لاهیجی
21
41
FA
پروین
تاجبخش
<em>لباللغه</em> اثر شیخ محمودبن محمدامین لاهیجی، از نویسندگان سدههای یازدهم و دوازدهم هجری است. از زندگانی مؤلف اطلاع دقیقی در دست نیست. از تنها اثر بازماندهاش چنین برمیآید که وی مطالعه و بررسی کتابهای معتبر لغات عربی و فارسی را از سال 1077 ق آغاز کرد و پس از 21 سال کار و تلاش، این اثر را به سال 1098 ق که مطابق با حساب جمل «لباللغه» است، به پایان رساند. این کتاب شامل حدود 5200 لغت فارسی و عربی است که مؤلف آن را در 28 باب بر اساس حروف تهجی تنظیم و آن را به نام سلیمان شاه صفوی (1077-1105ق) توشیح کرده است.<br /> در این نوشتار بر اساس سه نسخۀ خطی از این اثر، پس از معرفی محمود لاهیجی، ویژگیهای اثر و شیوۀ وی در تألیف بررسی شده است. این مطالب از یادداشتهای نگارنده در تصحیح انتقادی کتاب <em>لباللغه</em> فراهم آمده است.
لباللغه,محمود لاهیجی,کتاب لغت,زبان فارسی
http://www.am-journal.ir/article_47197.html
http://www.am-journal.ir/article_47197_f28312a15c66e5185cab9a3c6e199c05.pdf
مرکز پژوهشی میراث مکتوب
آینه میراث
1561-9400
10
2
2013
02
19
معرفی، بررسی و تحلیل تذکرۀ تحفۀ سامی
43
77
FA
فاطمه
توکلی فرد
دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور
تذکرۀ <em>تحفۀ سامی</em> یکی از تذکرههای درخور تعریف و ذکر عهد صفوی است. در این اثر سام میرزا صفوی، شاهزادۀ دانشمند، هنرمند و خوشذوق، با رعایت کلام و ادب و در نهایت راستی و صداقت دست به تألیف زندگینامۀ 722 تن از شاعران کمی قبل از خود و همعهد خود زده است و الحق، که در این گنجینۀ گرانقدر از ذکر هیچ دانش و هنر و اصول و فنونی دریغ نورزیده است به طوری که تذکرۀ <em>تحفۀ سامی</em> را میتوان آیینهای تمامنما از اوضاع ادبی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و ... دورۀ صفویه دانست.<br /> آگاهی سام میرزا از زبان پارسی و عربی و ترکی و علوم و فنون آن دوران، و همچنین ارتباط قوی با اقشار خاص در سطح دربار و عوام در سطح جامعه، و علاقهمندی او به سیر و سیاحت، انگیزهای قوی و مؤثر برای ترغیب آن شاهزاده بوده تا چنین اثری ماندگار از خود و دیگر شعرای همعهد خود بر جای بگذارد.
سام میرزا,تحفۀ سامی,شاعران,دورۀ صفوی,تذکره
http://www.am-journal.ir/article_47198.html
http://www.am-journal.ir/article_47198_feac20a4f13f0467b8de2c86c27920d9.pdf
مرکز پژوهشی میراث مکتوب
آینه میراث
1561-9400
10
2
2013
02
19
معرفی نسخههای سامنامۀ موجود در کتابخانههای جهان
79
102
FA
وحید
رویانی
عضو هیأت علمی دانشگاه گلستان
<em>سامنامه</em> حماسهای عاشقانه است که از آن به عنوان آخرین حماسۀ ملی فارسی یاد میشود. این اثر از دو جهت مورد توجه قرار گرفته و همین توجه باعث شده است که محققان و صاحب نظران بسیاری در بارۀ آن بحث کنند: یکی به سبب حماسی بودن آن و دیگری به خاطر آمیختگی با <em>همای و همایون</em> خواجوی کرمانی که همین باعث شد به اشتباه آن را به خواجوی کرمانی نسبت دهند. از <em>سامنامه</em> - تا جایی که فهرستها نشان میدهند - 21 نسخه در کتابخانههای معتبر دنیا نگهداری میشود. در این مقاله نسخههایی که نویسنده دسترسی داشته است به طور کامل معرفی شدهاند؛ در مورد بقیه نیز به شرح فهرستها اکتفا شده است. گروه اخیر نیز به خاطر انتقادها و اظهارنظرهایی که فهرستنویسان در فهرستها آوردهاند، قابلتوجهاند.
نسخۀ خطی,سامنامه,خواجوی کرمانی
http://www.am-journal.ir/article_47199.html
http://www.am-journal.ir/article_47199_b88106deffeaea12139ef53a6503dba9.pdf
مرکز پژوهشی میراث مکتوب
آینه میراث
1561-9400
10
2
2013
02
19
نویافتههایی از تاریخ ادبیات ایران «اعلامى چند از کهگیلویه»
103
119
FA
سید محمد
طباطبائی بهبهانی (منصور)
استادیار گروه ادبیات دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران
کهگیلویه تاریخی بخش وسیعی است در غرب فارس که امروزه بین استانهای خوزستان، کهگیلویه و بویر احمد و بوشهر تقسیم شده است. نام کهگیلویه در سدههای آغازین اسلامی بر نواحی شمالی کورۀ باستانی ارّجان (ارغان) یا قلمرو ایل بویر احمد اطلاق میشده و پس از ویرانی شهر ارجان (کرسی کورۀ ارجان) در سدۀ ششم هجری، کمکم این نام به تمام کورۀ ارّجان تسری یافت. نگارنده طی تتبعات طولانی که پیرامون تاریخ و رجال این سامان داشته، با دانشمندانی از این سرزمین مواجه شده است که به راستی از حلقات مفقودۀ تاریخ علم یا تاریخ ادبیات ایران بهشمارند و تاریخنگاران ادبیات از آنان سخنی به میان نیاوردهاند، یا چنانکه شایسته است به آنان نپرداختهاند؛ در حالیکه از دانشمندان برجستۀ روزگار خود بودهاند و دستنوشتۀ تصانیف برخی از آنان در کتابخانههای مهم جهان بصورت موجود است. اینان عبارتاند از: جمالالدین عبدالحمید کهگیلویی معروف به «صاحبالبحر»، بهاءالدین عثمان کهگیلویی، نظامالدین اسحاق کهگیلویی، نورالدین جهانگیر کهگیلویی، مهدی قلی «سلطان» کهگیلویی، کمالالدین عبدالعزیز کهگیلویی.
ارّجان,کهگیلویه,جمالالدین عبدالحمید کهگیلویی «صاحبالبحر»,بهاءالدین عثمان کهگیلویی,نظامالدین اسحاق کهگیلویی,نورالدین جهانگیر کهگیلویی
http://www.am-journal.ir/article_47200.html
http://www.am-journal.ir/article_47200_86853f2cd812dd9a77b34614368c3e13.pdf
مرکز پژوهشی میراث مکتوب
آینه میراث
1561-9400
10
2
2013
02
19
مثنوی لیلی و مجنون مکتبی شیرازی نسخۀ خطی شمارۀ 10379، کتابخانۀ آیتاللّه مرعشی نجفی
121
135
FA
فرزانه
فاتح
دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش هنر دانشکدۀ هنر و معماری دانشگاه تربیت مدرس (تهران)
farzanehfateh66@gmail.com
محمد صادق
میرزا ابوالقاسمی
دانشجوی دکتری پژوهش هنر دانشکدۀ هنر و معماری دانشگاه تربیت مدرس (تهران)
abolqasemi.s@gmail.com
هدف پژوهش حاضر، معرفی نسخۀ خطی مثنوی <em>لیلی و مجنون</em> مکتبی شیرازی، سرودۀ سال 895ق، مضبوط به شمارۀ 10379 در کتابخانۀ آیتاللّه مرعشی نجفی است. معرفی ویژگیهای این اثر و تاریخگذاری آن با اتکا به قراین سبکشناسانه و مقایسۀ تطبیقی تصاویر انجام شده است.<br /> نسخۀ مذکور دارای 101 برگ به ابعاد 5/6×10سانتیمتر است. کتابت متن و سرلوحهها به دانگ غبار و خط شکستهنستعلیق انجام شده است. تذهیب محدود به صفحات آغازین بوده و به همراه رنگآمیزی جداول و ترسیم هشت نگاره آن صورت گرفتهاست. جلد به شیوۀ نقاشی لاکی و تزیین گل و بوته است. نسخه در سال 1381ش به کتابخانه اهدا شده است و به استثنای یک مهر مدورِ «مراجعه و تفتیش» به تاریخ 1312 ش، مشخصۀ دیگری ندارد.<br /> اهمیت نسخه در قطع کوچک آن است که باید آن را نسخهای تفننی محسوب کرد. با اتکا به بررسیهای تطبیقی، میتوان گفت که این نسخه متعلق به اواخر دوره قاجار است. شیوۀ گل و مرغ مورد استفاده برای جلد به مکتب شیراز تعلق دارد و به احتمال زیاد کتابت اثر نیز در همین شهر به انجام رسیده است. نگارههای آن نمایشگر شیوۀ دوران زندیه در ترسیم پیکرهها، حالات و نوع پوشش هستند.
لیلی و مجنون,مکتبی شیرازی,نسخۀ خطی,دورۀ قاجار,دورۀ زند
http://www.am-journal.ir/article_47341.html
http://www.am-journal.ir/article_47341_89c3bb8f8ec41e3f12d25cc12b71e81a.pdf
مرکز پژوهشی میراث مکتوب
آینه میراث
1561-9400
10
2
2013
02
19
عبدالجبار الخرقی و آثار او در هیئت
137
169
FA
حنیف
قلندری
دانش آموختۀ دورۀ دکتری تاریخ علم دورۀ اسلامی، پژوهشگاه علوم انسانی
hanif.ghalandari@gmail.com
آثار هیئت از مهمترین آثار نجومی نوشته شده در دوران اسلامی هستند. مشابهت موضوعات این آثار سبب میشود که بتوان آنها را در قالب یک سنت نگارشی از دیگر آثار نجوم متمایز کرد. هر چند در بارۀ اینکه هیئتنویسی از چه زمانی نزد دانشمندان اسلامی آغاز شده است، نمیتوان به طور قطع سخن گفت، با تکیه بر دو اثر <em>گیهان شناخت</em> نوشتۀ قطان مروزی - که احتمالاً در 498ق نوشته شده است - و <em>منتهیالإدراک فی تقاسیم الأفلاک</em> نوشتۀ عبدالجبار خرقی - که در سالهای 526ـ527ق نوشته شده است - میتوان گفت آغاز نگارش کتابهای جامع هیئت از همین دوران است. از میان این دو کتاب، اثر خرقی نمونهای از یک کتاب جامع در هیئت است که تا کنون تحقیق جامعی در بارۀ آن انجام نشده است و محققان در بارۀ نام و نسب نویسندۀ آن نیز به خطا رفتهاند. در این مقاله تلاش بر آن است که شرح حال مدونی از نویسندۀ این کتاب بر پایۀ منابع همعصر یا بسیار نزدیک به او عرضه شود همچنین آثار او در بارۀهیئت بررسی شوند.
هیئت,عبدالجبار خرقی,منتهی الإدراک فی تقاسیم الأفلاک,التبصرة فی علم الهیئة
http://www.am-journal.ir/article_47344.html
http://www.am-journal.ir/article_47344_aaff9a9333b3ebd2a1fdd15f97a56dd1.pdf
مرکز پژوهشی میراث مکتوب
آینه میراث
1561-9400
10
2
2013
02
19
ملاحظاتی پیرامون تواریخ نایافته و تاریخنگاری محلی در خوارزم سدههای 4ـ5ق
171
181
FA
محمد علی
کاظم بیکی
mabeyki@ut.ac.ir
به رغم افزایش مطالعات در زمینۀ تاریخ و تاریخنگاری محلی در ایران در قرون وسطی، تواریخ نایافته همچنان مغفول ماندهاند. مقالۀ حاضر به بررسی تواریخ محلی مفقود خوارزم و گونۀ آنها در سدههای 4ـ5 هجری اختصاص دارد. یافتههای این پژوهش نشان میدهد که ظهور تواریخ محلی در خوارزم با تأخیر نسبی در سدۀ سوم هجری آغاز گردید و بهزودی رشد کمی و کیفی را تجربه کرد. پیشگام نگارش تاریخ محلی برای خوارزم از اصحاب حدیث بودند و جایگاه خود را در تاریخنگاری ولایت تا سدۀ ششم هجری حفظ کردند. آثار اینان در مقوله تواریخ دینی و بر اساس ضوابط ویژۀ اهل حدیث تألیف شده بود. متعاقباً در سدۀ پنجم هجری خوارزم شاهد ظهور تواریخ غیردینی (سیاسی) نیز شد. اگرچه در تألیف نخستین تاریخ از نوع اخیر، اثر ابوریحان بیرونی، ضوابط اخباریان تاریخنگاری اسلامی رعایت نشده بود، اما بهزودی نگارش اینگونه تاریخ به مسیر سنتی تاریخنگاری اسلامی یعنی رعایت ضوابط اخباریان بازگشت. به هر روی، در خوارزم نگارش هر دو گونه دینی و غیردینی تاریخ به موازات هم تا سدۀ ششم هجری ادامه یافت.
خوارزم,تواریخ محلی,تاریخنگاری محلی,اهل حدیث,اهل اخبار
http://www.am-journal.ir/article_47348.html
http://www.am-journal.ir/article_47348_73ed6d4cdebd5ca22c0f790feb550eb3.pdf
مرکز پژوهشی میراث مکتوب
آینه میراث
1561-9400
10
2
2013
02
19
شرح الحکمة العرشیة ملا اسماعیل اصفهانی، پاسخی به جرح عرشیۀ احسائی
183
202
FA
احسان
کردی اردکانی
دانشجوی کارشناسی ارشد فلسفۀ اسلامی دانشگاه تهران
kordi.ehsan@gmail.com
رسالۀ «<em>شرح الحکمة العرشیة</em>» اثر حکیم ملا اسماعیل اصفهانی (واحدالعین) شرحی توضیحی بر کتاب <em>عرشیۀ</em> ملاصدرا است. هدف اصلی شارح از تألیف رساله، پاسخ به اشکالات احسائی بر <em>عرشیۀ</em> ملاصدرا است. شیخ احمد احسائی از منتقدان آرا و مبانی حکما به ویژه ملاصدرا است و در کتاب <em>شرح مشاعر</em> و <em>شرح عرشیه</em> که شرحی انتقادی است، اشکالات متعددی را بر <em>مبانی</em> ملاصدرا وارد کرده است. احسائی که ادعای فهم آیات و روایات دارد با این سلاح به رویارویی مبانی ملاصدرا، از قبیل اصالت وجود، تشکیک وجود، سنخیت بین علت و معلول، وحدت وجود، قاعده بسیطالحقیقه و... رفته و مدعی شده که قواعد مذکور منافی آیات و روایات است. در مقابل، ملا اسماعیل اصفهانی که پرورش یافتۀ مکتب ملاصدرا و از شاگردان ملا علی نوری و استاد ملا هادی سبزواری است، با تبیین و تحلیل آرای ملاصدرا در پی دفاع از افکار او برآمده، و نشان داده که احسائی فهم غلطی از مطالب ملاصدرا و آیات و روایات داشته است. البته حکیم اصفهانی موفق به شرح کامل <em>عرشیه</em> نشده، و تنها بر بخشهای اولیۀ آن شرح نوشته است. نسخ متعددی از این رساله در کتابخانههای کشور موجود است.
عرشیه,ملا اسماعیل اصفهانی,احسائی,بسیطالحقیقه,هیولی,وجود منبسط
http://www.am-journal.ir/article_47350.html
http://www.am-journal.ir/article_47350_aa4f10faf8786664d7321365053ae70a.pdf
مرکز پژوهشی میراث مکتوب
آینه میراث
1561-9400
10
2
2013
02
19
تحلیل نثر جامعالتواریخ رشیدالدین فضلاللّه از نظر شاخصهای سبکی و ادبی
203
239
FA
علی
محمدی
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بو علی سینای همدان
mohammadiali2@yahoo.com
کتاب <em>جامعالتواریخ</em>رشیدی مانند دیگر کتابهای تاریخی پیش و پس از عهد خود، آمیخته به هنر ادبی نویسندگی است. نشانههای بارز این هنر، وجود مبلغ بسیاری از بیتها و فقرههای تسجیع است که در جایجای متن این کتاب گنجانده شده است. در میان مقالههای نوشتهشده در بارۀ این تألیف، نوشتهای دیده نشد که اختصاصاً به بررسی چگونگی وجه ادبی این کتاب بپردازد. مقولههایی چون بررسی شیوۀ سبک ادبی نویسنده یا نویسندگان، استفاده از منابع ادبی موجود، میزان و معیار استفاده از تمهای ادبی، برآورد و طبقهبندی بیتها و نقلقولهای مشهور، جایگاه بلاغت زبان کتاب و دیگر مقولههای ادبی در این متن، قابل بررسی و مقایسه با دیگر متنهای مشابه است. در این مقاله کوشش شده است به چند پرسش پاسخ داده شود: سبک نویسنده یا نویسندگان یا سبک اثر، از منظر سبک شخصی، دوره و ادبی، چگونه سبکی است؟ نویسنده یا نویسندگان، در حوزۀ بلاغت، برای تقویت کلام خویش از چه آثاری استفاده کردهاند و شیوۀ استفاده چگونه بوده است؟ شیوه و سبک ادبی کتاب <em>جامعالتواریخ</em>، چه تفاوتی با شیوه و سبک ادبی دیگر متنهای تاریخی پیش و پس از خود دارد؟
سبک,جامعالتواریخ,رشیدالدین,وصاف,جهانگشا
http://www.am-journal.ir/article_47352.html
http://www.am-journal.ir/article_47352_1ed588c5013916e2baa1740ec0724d23.pdf
مرکز پژوهشی میراث مکتوب
آینه میراث
1561-9400
10
2
2013
02
19
مصارعالشعرا شاعری ناآشنا
241
267
FA
احمد رضا
یلمه ها
دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان
آنچه از گنجینۀ میراث ادبی در دسترس است اندک نیست؛ ولیکن با تمام کوششها و تلاشهایی که در جهت احیا و شناساندن این آثار صورت پذیرفته، شاعران و نویسندگان و آثاری که هنوز در زاویۀ خمول و انزوا قرار دارند کم نیستند. یکی از شاعران توانای زبان فارسی که در عصر خود از گویندگان مشهور بوده ولیکن متأسفانه احوال و آثار او ناشناخته باقی مانده، سید سراجالدین سگزی متخلص به سراجی و مشهور به سید سراجی بوده است. این شاعر قویدست را به خاطر به کار بردن التزامات دشوار، ردیفهای بسیار سخت اسمی و فعلی و حتی جملهای، مصارعالشعرا (کشتی گیرنده و به خاک افکنندۀ شاعران) لقب دادهاند. آنچه اکنون از این شاعر گمنام باقی مانده، تنها نسخۀ عکسی دیوان وی است که اصل آن نسخه متعلق به سعید نفیسی بوده و متضمن حدود 4500 بیت قصیده، ترکیببند و ترجیعبند است. نگارنده با در دسترس داشتن این نسخۀ منحصر به فرد، سعی دارد در حد مقدور، برای نخستین بار به معرفی این شاعر، مفاهیم شعری، فواید ادبی دیوان و نیز ممدوحان، اطلاعات و معلومات شخصی شاعر بر اساس نسخۀ نفیس مذکور بپردازد.
دیوان,شعر فارسی,قرن هفتم,سید سراج سگزی,نسخۀ خطی,تصحیح
http://www.am-journal.ir/article_47353.html
http://www.am-journal.ir/article_47353_6010a619c7aa9607e12f42c934adbffa.pdf